poczworzyć, popiątnić/ popięciorzyć i co dalej?

poczworzyć, popiątnić/ popięciorzyć i co dalej?

9.05.2024
9.05.2024

Nurtuje mnie pewna kwestia. Czy istnieje jedno słowo, które określałoby sześciokrotne zwiększenie się danej rzeczy? Mamy podwoić, potroić, poczworzyć (znalazłam na Państwa stronie), popiątnić, a nie mogę znaleźć odpowiedników dla zwiększenia się czegoś sześciokrotnie, siedmiokrotnie, ośmiokrotnie itd. Czy istnieją takie odpowiedniki?

Serdecznie pozdrawiam

Słowniki zasadniczo utrwalają tylko te formy wyrazowe, które były albo są w użyciu i są wspólnocie językowej potrzebne. Wynika z tego, że obecni użytkownicy polszczyzny doskonale mogli się obejść bez form typu poczworzyć, popiątnić itd., skoro nie notują ich prawie żadne współczesne słowniki. Hasło poczworzyć w zn. ‘powiększyć, pomnożyć w czwórnasób’ znalazło się tylko w zawierającym wiele form potencjalnych Słowniku języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego (Warszawa 1900–1927, t. 4, s. 328). Słownik ten rejestruje ponadto przymiotnik popiętny albo popiątny w zn. ‘powstały z pięciokrotnego powtórzenia czego pojedynczego, złożony w pięcioro’ (t. 4, s. 648), brak jednak formy popiętnić czy popiątnić.

Można przyjąć, że – jeśli zaszła taka potrzeba – większość użytkowników polszczyzny posługiwała się konstrukcjami peryfrastycznymi typu: zwielokrotnić czterokrotnie czy powiększyć pięciokrotnie. Nieliczni korzystali z okazjonalizmów takich, jak poczworzyć, popiątnić lub popięciorzyć.

Czy możliwe jest utworzenie derywatów od liczebników sześć, siadem, osiem itd., które oznaczałyby ‘powiększenie (powiększanie) czegoś x-krotnie, x-krotne zwiększenie (zwiększanie) liczebności czegoś lub też pomnożenie (pomnażanie) czegoś przez x’? System słowotwórczy polszczyzny pozwala na to, przy czym chyba najlepiej byłoby skorzystać z wzoru derywacyjnego opartego na przedrostku z- (jak w formach: zdwoić – zdwajać) i członie -krotnić/ krotniać (jak w formach: ustokrotnić – ustokrotniać), por.

  • zsześciokrotnić – zsześciokrotniać,
  • zsiedmiokrotnić – zsiedmiokrotniać,
  • zośmiokrotnić – zośmiokrotniać,
  • zdziewięciokrotnić – zdziewięciokrotnić.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że wskazane powyżej formy to tzw. potencjalizmy, czyli wyrazy, których istnienie nie jest znane leksykografii, ale z punktu widzenia systemu leksykalnego i derywacyjnego są możliwe do skonstruowania.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego