pierwsze 10 osób

pierwsze 10 osób
31.05.2004
31.05.2004
Spieramy się ze znajomymi na temat sformułowania często spotykanego z okazji rozmaitych konkursów: pierwsze 10 osób, które nadeślą prawidłową odpowiedź czy może pierwsze 10 osób, które nadeśle prawidłową odpowiedź? A może 10 pierwszych osób, które…? A może zmiana z pierwsze 10 osób na 10 pierwszych osób ma tu znaczenie?
Z góry bardzo dziękuję za odpowiedź i serdecznie pozdrawiam.
Pytanie dotyczy typowych, często spotykanych zdań, a jednak niełatwo na nie odpowiedzieć błyskawicznie i zupełnie jednoznacznie. Składnia polskiego liczebnika jest problemem ciągle studiowanym, a w języku mówionym i pisanym funkcjonują obok siebie oboczne, równoznaczne konstrukcje.
Liczebniki główne od pięciu wzwyż, jeżeli mają formę mianownika, dopełniacza lub biernika, wymagają od rzeczownika formy dopełniacza (związek rządu) – zatem 10 osób. Rzeczownik z określającym go przymiotnikiem (także z liczebnikiem porządkowym) tworzy związek zgody – zatem 10 pierwszych osób albo pierwszych 10 osób. Poprawnie można też powiedzieć pierwsze 10 osób, ale już nie 10 pierwsze osób.
Następny problem to forma czasownika – nadeśle czy nadeślą? Przy podmiocie takim, jak wyżej, orzeczenie przyjmuje formę 3. osoby liczby pojedynczej, dlatego 10 osób nadeśle. To samo można powiedzieć o zdaniu podrzędnym, wprowadzonym słowem które. Określa ono cały podmiot, czyli grupę rzeczownikowo-liczebnikową, a więc orzeczenie powinno być również w 3. osobie liczby pojedynczej: nadeśle. Nawet jeśli przyjąć, że określa ono tylko rzeczownik osób, to ponieważ występuje on w dopełniaczu, a nie w mianowniku, nie może decydować o formie czasownika i dlatego ten przyjmuje formę 3. osoby liczby pojedynczej. A więc: 10 osób, które nadeśle prawidłowe odpowiedzi, otrzyma….
Wytłumaczeniem częstego występowania w tej pozycji formy orzeczenia w liczbie mnogiej (w naszym zdaniu: nadeślą) jest być może logika i znaczenie, które zmagają się z regułami składni: semantyczna „mnogość” podmiotu pociąga za sobą użycie orzeczenia w liczbie mnogiej.
Artur Czesak, Beata Chachulska, IJP PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego