płakliwy

płakliwy

18.02.2024
18.02.2024

Pozdrawiam, czy użyte przez W. Reymonta w Chłopach słowo „płakliwy”, oznacza po prostu „płaczliwy”? Czy to jest słowo gwarowe, czy też staropolskie, tzn. kiedyś normalnie będące w użyciu? Czy pisarz je stworzył na potrzeby powieści? Bardzo dziękuję za odpowiedź.

Przymiotnik płakliwy jest odpowiednikiem ogólnopolskiej formy płaczliwy, być może zasłyszanym przez Władysława Reymonta i wprowadzonym jako element stylizacji gwarowej (ściślej – dialektyzacji) do tekstu jego powieści pt. Chłopi. Czy taki wyraz występował w gwarze łowickiej, która jest jedną z podstaw stylizacji językowej w tej powieści, tego – z całą pewnością - nie wiemy. Wiemy natomiast, że ten wyraz mógł w tej gwarze występować jako zapożyczenie z języka rosyjskiego, bo przecież świat przedstawiony w Chłopach usytuowany jest w zaborze rosyjskim. Rosyjskojęzyczną formę płakliwyj jako odpowiednik formy płaczliwy notuje już Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego z początków XIX w. W dialektach i gwarach ludowych występuje znacznie większa wariantywność form, co dotyczy także formacji słowotwórczych, i tę tendencję udanie zobrazował Reymont, wprowadzając do tekstu formę nieogólnopolską. Na potwierdzenie tezy o znacznie większej wariantywności formacji słowotwórczych w gwarach ludowych (w porównaniu z polszczyzną ogólną) można podać to, że przykładowo, Indeks wyrazów z kartoteki „Słownika gwar polskich” podaje – oprócz przymiotnika płaczliwy – takie jego odpowiedniki jak: płaczkowaty, płakawy, płakowy, płaksiwy, płakśliwy. W związku z przytoczoną wyżej notacją ze słownika Lindego należy w tym wypadku przyjąć, że genetycznie forma płakliwy nie jest rodzimym wyrazem staropolskim lecz zapożyczeniem z języka rosyjskiego.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego