pomnik – kogo czy komu?

pomnik – kogo czy komu?
6.11.2009
6.11.2009
Dlaczego pomnik Pomordowanym na Wschodzie, a nie pomnik Pomordowanych na Wschodzie, pomnik Obrońcom-Zwycięzcom w Krynicy-Zdroju, a nie Obrońców-Zwycięzców? Jest też pomnik Tym, co nie wrócili z morza (Świnoujście), ale pomnik Ofiar Faszyzmu na Radogoszczu, a nie Ofiarom Faszyzmu. Gdzie można o tym więcej przeczytać?
Rzeczywiście, po wyrazie pomnik w języku polskim występuje z reguły przydawka dopełniaczowa, np. pomnik Powstańców Śląskich, pomnik Adama Mickiewicza. Konstrukcje z przydawką celownikową możemy interpretować dwojako. Po pierwsze, można uznać je za rusycyzm. Po drugie, można traktować je jako wyrażenia eliptyczne, a więc takie, w których pominięto jakiś składnik (w tym wypadku wyraz poświęcony lub jego synonimy).
Te interpretacje wcale się nie wykluczają. Mógł tu działać pewien wpływ języków wschodniosłowiańskich (w nazwie pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie nie byłoby to dziwne), ale moim zdaniem więcej tłumaczy interpretacja druga. Nazwy typu pomnik Obrońcom-Zwycięzcom mają pewien istotny walor, są bowiem rodzajem dedykacji, a więc odznaczają się sporym ładunkiem emocjonalnym. Konstrukcje z dopełniaczem wydają się bardziej neutralne.
Dodatkowym uzasadnieniem tej mojej próby objaśnienia zjawiska może być uwaga dotycząca prawidłowej nazwy wymienionego w pytaniu pomnika świnoujskiego. Powinno być „Tym, którzy nie powrócili z morza” (ostatni wyraz bywa też zapisywany wielką literą). Jest to właśnie nazwa-dedykacja, bo taki tekst widnieje na płycie pomnika.
Z lektur polecam słowniki, zwłaszcza Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (ze względu na cytaty z użyciem tego słowa).
Jan Grzenia
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego