prim i bis
mam kolejne pytanie: o oficjalne polskie nazwy (i ich genezę) symboli: ′, ″ i ‴. Spotkałam się z: prim, bis, ter, ale w SJP i SWO ich definicji (jako symbolu) nie ma. W Wikipedii używane jest też unis (hasło: Minuta kątowa). Tabela znaków Unicode i dr Adam Wolański w odpowiedzi na moje poprzednie pytanie (bardzo dziękuję!) używają nazw: prime i double prime. Liczebniki łacińskie, które znalazłam, to: unus, duo, tres i primus, secundus, tertius. Czy mamy oficjalną nazwę?
23.10.2014
23.10.2014
Dzień dobry, mam kolejne pytanie: o oficjalne polskie nazwy (i ich genezę) symboli: ′, ″ i ‴. Spotkałam się z: prim, bis, ter, ale w SJP i SWO ich definicji (jako symbolu) nie ma. W Wikipedii używane jest też unis (hasło: Minuta kątowa). Tabela znaków Unicode i dr Adam Wolański w odpowiedzi na moje poprzednie pytanie (bardzo dziękuję!) używają nazw: prime i double prime. Liczebniki łacińskie, które znalazłam, to: unus, duo, tres i primus, secundus, tertius. Czy mamy oficjalną nazwę?
Symbole, o których mowa w pytaniu, noszą w Unicodzie następujące anglojęzyczne nazwy: ′ – prime (U+2032), ″ – double prime (U+2033), ‴ – triple prime (U+2034). W matematyce symbole te noszą nazwy: prim (od łac. primus ‘pierwszy’), bis (łac. ‘dwa razy’), ter (łac. ‘trzy razy’). W analizie matematycznej służą do oznaczania kolejnych pochodnych funkcji, np. f′, f″, f‴ (= f prim, f bis, f ter; pochodna funkcji pierwszego, drugiego i trzeciego rzędu). W geometrii znaki te stosuje się do oznaczania trójkątów podobnych, np. △ABC ∼ △A′B′C′ (= trójkąt ABC jest podobny do trójkąta A prim B prim C prim). Ponadto w matematyce i jej zastosowaniach praktycznych używa się symboli ′ i ″ na oznaczenie minut i sekund w mierze kątowej, np. 5°2′ (=pięć stopni i dwie minuty), 5°2′20″ (= pięć stopni, dwie minuty i dwadzieścia sekund).
W chemii stosuje się znaki ′, ″ i ‴ do tzw. primowania, które pełni różne funkcje w zależności od rodzaju związku chemicznego. Primy (′), podwójne primy (′′), potrójne primy (′′′) itd. są np. używane: a) w nomenklaturze multiplikatywnej do wskazania zwielokrotnionych jednostek i odpowiedniego zmodyfikowania lokantów, np. 2,2′,2′′-nitrylotri(etan-1-ol); b) w związkach spiro-skondensowanych do wskazania takich samych lub różnych pozycji w układach policyklicznych, np. 1H,1′H,1′′H,3′H-2,2′:7,2′′-dispiroter[naftalen]; c) w zespołach pierścieni do numerowania identycznych składników pierścieniowych, np. 1,1′-bi(cyklopropan).
W transliteracji cyrylicy na łacinkę stosuje się następujące znaki Unicode’u: ′ – modifier letter prime (pol. modyfikator prim; U+02B9) i ″ – modifier letter double prime (modyfikator bis; U+02BA). Służą one do oznaczania znaku miękkiego (Ь ь) i znaku twardego (Ъ ъ).
W popularnych polskich słownikach w hasłach prim i bis brak rzeczywiście definicji odnoszących się do określanych tymi wyrazami symboli specjalnych. Tymczasem w słownikach języka angielskiego pierwsze dwie rzeczownikowe definicje hasła prime odnoszą się do nazwy symbolu, por. „a minute of angle or the symbol (′) for this’’, „(math.) a symbol (′) used after a character to distinguish it from another, e.g. to distinguish A′ from A’’. Warto tę lukę w polskiej leksykografii wypełnić.
W chemii stosuje się znaki ′, ″ i ‴ do tzw. primowania, które pełni różne funkcje w zależności od rodzaju związku chemicznego. Primy (′), podwójne primy (′′), potrójne primy (′′′) itd. są np. używane: a) w nomenklaturze multiplikatywnej do wskazania zwielokrotnionych jednostek i odpowiedniego zmodyfikowania lokantów, np. 2,2′,2′′-nitrylotri(etan-1-ol); b) w związkach spiro-skondensowanych do wskazania takich samych lub różnych pozycji w układach policyklicznych, np. 1H,1′H,1′′H,3′H-2,2′:7,2′′-dispiroter[naftalen]; c) w zespołach pierścieni do numerowania identycznych składników pierścieniowych, np. 1,1′-bi(cyklopropan).
W transliteracji cyrylicy na łacinkę stosuje się następujące znaki Unicode’u: ′ – modifier letter prime (pol. modyfikator prim; U+02B9) i ″ – modifier letter double prime (modyfikator bis; U+02BA). Służą one do oznaczania znaku miękkiego (Ь ь) i znaku twardego (Ъ ъ).
W popularnych polskich słownikach w hasłach prim i bis brak rzeczywiście definicji odnoszących się do określanych tymi wyrazami symboli specjalnych. Tymczasem w słownikach języka angielskiego pierwsze dwie rzeczownikowe definicje hasła prime odnoszą się do nazwy symbolu, por. „a minute of angle or the symbol (′) for this’’, „(math.) a symbol (′) used after a character to distinguish it from another, e.g. to distinguish A′ from A’’. Warto tę lukę w polskiej leksykografii wypełnić.
Adam Wolański
