prze-
Kłaniam się,
W.T.
19.03.2012
19.03.2012
O ile wiem ze słowników, przedrostek prze- dodaje się jedynie do czasowników i przymiotników. W związku z tym ciekawi mnie, czy można dodawać prze- do rzeczowników. Mam tu na myśli głównie bardzo popularne wśród internautów słowa przekozak i – tu przepraszam za wyrażenie – przechuj. Chciałbym spytać, czy można w ten sposób tworzyć rzeczowniki (bo przedrostkiem prze- nie są chyba te w słowach przekupka, przełom czy przejście), a także przymiotniki, jak np. przebrzydki.Kłaniam się,
W.T.
Prze- dodajemy do czasowników i przymiotników, do rzeczowników wyjątkowo, jak w dwóch Pana potocznych przykładach. Wyrazy typu przekupka, przełom czy przejście nie zostały utworzone za pomocą przedrostka, lecz pochodzą od innych wyrazów zawierających przedrostek prze- (przekupka od przekupień lub przekupić w dawnym znaczeniu 'kupić i odsprzedać z zyskiem', przełom od przełamać, przejście od przejść). W dawnej polszczyźnie prze- mogło być dodawane do rzeczowników, wyrażało wtedy takie znaczenie, jakie ma dzisiaj pra-, np. przewnuk znaczyło 'prawnuk'. Natomiast w reliktowym wykrzykniku przebóg zachował się dawny przyimek (nie przedrostek) prze o znaczeniu 'dla, z powodu, w celu, za pomocą, przez' (za słownikiem etymologicznym Bańkowskiego), stąd np. w zdaniu „Przebóg, coście uczynili! Na wojnę i sromotę wydajecie to królestwo” (cyt. za Doroszewskim) słowo to znaczy tyle co 'Na boga!'.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski