prze-

prze-
19.03.2012
19.03.2012
O ile wiem ze słowników, przedrostek prze- dodaje się jedynie do czasowników i przymiotników. W związku z tym ciekawi mnie, czy można dodawać prze- do rzeczowników. Mam tu na myśli głównie bardzo popularne wśród internautów słowa przekozak i – tu przepraszam za wyrażenie – przechuj. Chciałbym spytać, czy można w ten sposób tworzyć rzeczowniki (bo przedrostkiem prze- nie są chyba te w słowach przekupka, przełom czy przejście), a także przymiotniki, jak np. przebrzydki.
Kłaniam się,
W.T.
Prze- dodajemy do czasowników i przymiotników, do rzeczowników wyjątkowo, jak w dwóch Pana potocznych przykładach. Wyrazy typu przekupka, przełom czy przejście nie zostały utworzone za pomocą przedrostka, lecz pochodzą od innych wyrazów zawierających przedrostek prze- (przekupka od przekupień lub przekupić w dawnym znaczeniu 'kupić i odsprzedać z zyskiem', przełom od przełamać, przejście od przejść). W dawnej polszczyźnie prze- mogło być dodawane do rzeczowników, wyrażało wtedy takie znaczenie, jakie ma dzisiaj pra-, np. przewnuk znaczyło 'prawnuk'. Natomiast w reliktowym wykrzykniku przebóg zachował się dawny przyimek (nie przedrostek) prze o znaczeniu 'dla, z powodu, w celu, za pomocą, przez' (za słownikiem etymologicznym Bańkowskiego), stąd np. w zdaniu „Przebóg, coście uczynili! Na wojnę i sromotę wydajecie to królestwo” (cyt. za Doroszewskim) słowo to znaczy tyle co 'Na boga!'.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego