rabuś
12.09.2012
12.09.2012
Czy nie wydaje się Państwu (bo mnie tak), że słowo rabuś jest zbyt pieszczotliwe? Nie zawsze można rabusia zastąpić słowem bandyta czy złodziej, a kiedy trzeba takich właśnie ludzi rabujących banki lub pociągi nazwać brutalnymi rabusiami albo powiedzieć, że złapano rabusia, może się wydawać, że to wyimki z książeczki dla dzieci o lisie, który włamuje się do kurnika. Dlaczego mamy rabusia, a nie np. rabownika, który byłby chyba dużo lepszy?Trafna uwaga: rabuś ze względu na swoją budowę może wydawać się bardziej godny politowania niż potępienia (por. goguś, laluś, klituś-bajduś), może być nawet sympatyczny (por. dziadziuś, dzidziuś, kiciuś, kotuś, synuś, tatuś). Z wyrazów na -uś chyba chamuś ma wydźwięk najmocniejszy, ale i to słowo przecież mniej znaczy od chama.
Jeśli chcemy rabusia nazwać dobitniej, mamy do wyboru grabieżcę i łupieżcę, ale oba te wyrazy są literackie, niemal wytworne i nie oddają naszych uczuć wobec kogoś, kto np. dziecku jadącemu do szkoły zabrał rower. Linde wymieniał ponadto słowo rabownik, o które się Pan upomina. Współczesne słowniki już go nie mają.
Kim właściwie jest rabuś? Dzisiejsze jego znaczenie Inny słownik języka polskiego PWN oddaje słowami: „ktoś, kto rabuje”, a znaczenie słowa rabować objaśnia jako 'kraść przemocą'. Rabunek w tymże słowniku to „bezprawne zabranie cudzej własności, zwłaszcza dokonane przemocą” i ta definicja brzmi trochę dobitniej. Jeszcze mocniej rabunek objaśniono w Słowniku współczesnego języka polskiego wydawnictwa Wilga: „brutalne, bezprawne zabieranie komuś czegoś szczególnie wartościowego […]”. Inna rzecz, że rabunek samym swoim brzmieniem sprawia poważniejsze wrażenie niż rabuś.
Jeszcze poważniej brzmi niemieckie Rauber 'rabuś' i nie dziwnego: obce słowa bardzo często mają silniejszy wydźwięk od ich spolszczonych odpowiedników lub rodzimych synonimów. Daje się to najkrócej wyjaśnić tym, że co obce, to nieznane, a więc potencjalnie groźne. Rabuś jednak, choć obecgo pochodzenia (od rabować, a to od niemieckiego rauben), opatrzył się nam na tyle, że stał się właściwie swojski.
Jeśli chcemy rabusia nazwać dobitniej, mamy do wyboru grabieżcę i łupieżcę, ale oba te wyrazy są literackie, niemal wytworne i nie oddają naszych uczuć wobec kogoś, kto np. dziecku jadącemu do szkoły zabrał rower. Linde wymieniał ponadto słowo rabownik, o które się Pan upomina. Współczesne słowniki już go nie mają.
Kim właściwie jest rabuś? Dzisiejsze jego znaczenie Inny słownik języka polskiego PWN oddaje słowami: „ktoś, kto rabuje”, a znaczenie słowa rabować objaśnia jako 'kraść przemocą'. Rabunek w tymże słowniku to „bezprawne zabranie cudzej własności, zwłaszcza dokonane przemocą” i ta definicja brzmi trochę dobitniej. Jeszcze mocniej rabunek objaśniono w Słowniku współczesnego języka polskiego wydawnictwa Wilga: „brutalne, bezprawne zabieranie komuś czegoś szczególnie wartościowego […]”. Inna rzecz, że rabunek samym swoim brzmieniem sprawia poważniejsze wrażenie niż rabuś.
Jeszcze poważniej brzmi niemieckie Rauber 'rabuś' i nie dziwnego: obce słowa bardzo często mają silniejszy wydźwięk od ich spolszczonych odpowiedników lub rodzimych synonimów. Daje się to najkrócej wyjaśnić tym, że co obce, to nieznane, a więc potencjalnie groźne. Rabuś jednak, choć obecgo pochodzenia (od rabować, a to od niemieckiego rauben), opatrzył się nam na tyle, że stał się właściwie swojski.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski