rere-dziad

rere-dziad
7.01.2008
7.01.2008
Na Podhalu używa się określenia rere-dziad (taki już najgorszy z dziadów). Skąd wzięło się to rere i co oznaczało?
Pozdrawiam
Ewa Koniecpolska
Szanowna Pani!
Jestem nieco skonfundowany, ale cóż, przyznaję od razu, że słowa tego nie znam i mogę tylko po góralsku wyrazić zdumienie: „Kiz dziadzi?”. Przy okazji jednak Pani pytanie daje mi okazję do wypowiedzenia nie wszystkim znanej prawdy, że gwara Podhala jest stosunkowo słabo zbadana naukowo. Dysponujemy słownikami i różnego rodzaju zapiskami z końca XIX wieku, ale prace nad dużym, naukowym słownikiem gwary i kultury podhalańskiej rozpoczął dopiero kilka lat temu prof. Józef Kąś. W zasobach jego pokaźnej kartoteki rere-dziada też nie ma. Również w Słowniku gwar polskich IJP PAN (t. VII, z. 1), który odnotował aż 57 znaczeń wyrazu dziad, nie ma takiego połączenia.
Dziod (pierwotnie dziád; dopełniacz i następne przypadki z -a-) to m.in. żebrak, chodzący od wsi do wsi i od domu do domu, przybywający na odpusty, utrzymujący się z jałmużny. Osoby takie nie cieszyły się szacunkiem gospodarzy. Znane mi są, używane jako wyzwiska, połączenia: dziod zatracony, francowaty, sakramencki (jak tu wykropkowywać słowa obraźliwe, lecz powszechnie nie znane?), a także miloński i regimencki – jedyne słowo mające coś wspólnego z rere, o które Pani pyta. Może rere pochodzi z jakiejś żartobliwej opowieści o jąkającym się żebraku? Nie wiem.
Choć znani mi Podhalanie o rere-dziadzienie słyszeli, na Forum Zakopane jedna z uczestniczek, niegóralka, poinformowała, że jej znajomi z Białki przyznali, że słowo to znają i zdefiniowali je jako 'dziad bez zysków', czyli faktycznie bardzo niezaradny i przez swoich towarzyszy nie szanowany.
Pozostaje zaapelować do wszystkich Czytelników, żeby – jeśli pojadą zimą w góry i będą gawędzić z gospodarzami – zechcieli zapytać o rere-dziada i podzielić się informacjami z dialektologami.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego