rodzaje wypowiedzeń

rodzaje wypowiedzeń
19.09.2006
19.09.2006
W podręczniku wprowadzony jest podział wypowiedzeń. Dzielą się one na czasownikowe (zdania) i nieczasownikowe. Wśród ostatnich są dwa rodzaje wypowiedzeń: dopuszczające możliwość wprowadzenia orzeczenia czasownikowego (równoważniki zdania) i niedopuszczające możliwości jego wprowadzenia (wykrzyknienia i zawiadomienia). Ta klasyfikacja jest poprawna? Na jakiej podstawie można rozróżnić równoważniki zdań i zawiadomienia, i wykrzyknienia? Proszę o podanie przykładów ww. wypowiedzeń.
Podział wypowiedzeń na werbalne (czasownikowe) i niewerbalne (nieczasownikowe), a tych ostatnich na równoważniki zdań, zawiadomienia i wykrzyknienia ustalił w polskiej tradycji składniowej Stanisław Jodłowski (Podstawy polskiej składni, Warszawa 1977, s. 35). Inne klasyfikacje, niekiedy z pewnymi modyfikacjami, z reguły odwzorowują ten schemat, który na poziomie szkolnym wydaje się w zupełności wystarczający.
Zdania zawierają czasownik w formie finitywnej, który ma w swojej strukturze wykładniki co najmniej kategorii czasu i trybu, np. „Piotr spotyka się z Marysią codziennie w parku’’, „Należy przestrzegać przepisów BHP’’, „Dużo się tam mówiło o tobie’’, „Dom zbudowano bardzo szybko’’. Natomiast wypowiedzenia niezdaniowe (nie zawierające takiego czasownikowego orzeczenia) dzielimy na oznajmienia (równoważniki zdań), dopuszczające możliwość rekonstrukcji orzeczenia czasownikowego, i nie-równoważniki zdań, nie dopuszczające takiej możliwości. Tak więc takie wypowiedzi, do których da się albo na podstawie wiedzy o świecie albo kontekstu wstawić finitywną formę czasownika (por. „Kto tam (jest)?’’; „Nie (wolno) wychylać się!’’; „(Kto to zrobił?) On (to zrobił)!’’; „Dokąd (idziesz)?’’; „(Weźcie) Na ramię broń!’’ itp.) będziemy nazywali oznajmieniami (równoważnikami zdania), natomiast wyrażenia, które nie sposób powiązać z żadnym czasownikiem w formie finitywnej to wykrzyknienia (wypowiedzi poza związkami zdania, o wyrazistej i charakterystycznej intonacji, służące wyrażeniu wyłącznie postawy emocjonalnej nadawcy, np. „Ach!’’, „O rety!’’, „Do licha!’’) lub zawiadomienia (komunikaty niezdaniowe, najczęściej w postaci napisów, przekazujące informację w powiązaniu z przedmiotem, na którym są napisane, np. napisy na produktach (Dżem wiśniowy, Grzyby marynowane), tytuły (Gazeta Wyborcza), napisy na budynkach czy innych przedmiotach (Kraków Główny, Peron 1).
Piotr Sobotka, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego