rodzaje wypowiedzeń
19.09.2006
19.09.2006
W podręczniku wprowadzony jest podział wypowiedzeń. Dzielą się one na czasownikowe (zdania) i nieczasownikowe. Wśród ostatnich są dwa rodzaje wypowiedzeń: dopuszczające możliwość wprowadzenia orzeczenia czasownikowego (równoważniki zdania) i niedopuszczające możliwości jego wprowadzenia (wykrzyknienia i zawiadomienia). Ta klasyfikacja jest poprawna? Na jakiej podstawie można rozróżnić równoważniki zdań i zawiadomienia, i wykrzyknienia? Proszę o podanie przykładów ww. wypowiedzeń.Podział wypowiedzeń na werbalne (czasownikowe) i niewerbalne (nieczasownikowe), a tych ostatnich na równoważniki zdań, zawiadomienia i wykrzyknienia ustalił w polskiej tradycji składniowej Stanisław Jodłowski (Podstawy polskiej składni, Warszawa 1977, s. 35). Inne klasyfikacje, niekiedy z pewnymi modyfikacjami, z reguły odwzorowują ten schemat, który na poziomie szkolnym wydaje się w zupełności wystarczający.
Zdania zawierają czasownik w formie finitywnej, który ma w swojej strukturze wykładniki co najmniej kategorii czasu i trybu, np. „Piotr spotyka się z Marysią codziennie w parku’’, „Należy przestrzegać przepisów BHP’’, „Dużo się tam mówiło o tobie’’, „Dom zbudowano bardzo szybko’’. Natomiast wypowiedzenia niezdaniowe (nie zawierające takiego czasownikowego orzeczenia) dzielimy na oznajmienia (równoważniki zdań), dopuszczające możliwość rekonstrukcji orzeczenia czasownikowego, i nie-równoważniki zdań, nie dopuszczające takiej możliwości. Tak więc takie wypowiedzi, do których da się albo na podstawie wiedzy o świecie albo kontekstu wstawić finitywną formę czasownika (por. „Kto tam (jest)?’’; „Nie (wolno) wychylać się!’’; „(Kto to zrobił?) On (to zrobił)!’’; „Dokąd (idziesz)?’’; „(Weźcie) Na ramię broń!’’ itp.) będziemy nazywali oznajmieniami (równoważnikami zdania), natomiast wyrażenia, które nie sposób powiązać z żadnym czasownikiem w formie finitywnej to wykrzyknienia (wypowiedzi poza związkami zdania, o wyrazistej i charakterystycznej intonacji, służące wyrażeniu wyłącznie postawy emocjonalnej nadawcy, np. „Ach!’’, „O rety!’’, „Do licha!’’) lub zawiadomienia (komunikaty niezdaniowe, najczęściej w postaci napisów, przekazujące informację w powiązaniu z przedmiotem, na którym są napisane, np. napisy na produktach (Dżem wiśniowy, Grzyby marynowane), tytuły (Gazeta Wyborcza), napisy na budynkach czy innych przedmiotach (Kraków Główny, Peron 1).
Zdania zawierają czasownik w formie finitywnej, który ma w swojej strukturze wykładniki co najmniej kategorii czasu i trybu, np. „Piotr spotyka się z Marysią codziennie w parku’’, „Należy przestrzegać przepisów BHP’’, „Dużo się tam mówiło o tobie’’, „Dom zbudowano bardzo szybko’’. Natomiast wypowiedzenia niezdaniowe (nie zawierające takiego czasownikowego orzeczenia) dzielimy na oznajmienia (równoważniki zdań), dopuszczające możliwość rekonstrukcji orzeczenia czasownikowego, i nie-równoważniki zdań, nie dopuszczające takiej możliwości. Tak więc takie wypowiedzi, do których da się albo na podstawie wiedzy o świecie albo kontekstu wstawić finitywną formę czasownika (por. „Kto tam (jest)?’’; „Nie (wolno) wychylać się!’’; „(Kto to zrobił?) On (to zrobił)!’’; „Dokąd (idziesz)?’’; „(Weźcie) Na ramię broń!’’ itp.) będziemy nazywali oznajmieniami (równoważnikami zdania), natomiast wyrażenia, które nie sposób powiązać z żadnym czasownikiem w formie finitywnej to wykrzyknienia (wypowiedzi poza związkami zdania, o wyrazistej i charakterystycznej intonacji, służące wyrażeniu wyłącznie postawy emocjonalnej nadawcy, np. „Ach!’’, „O rety!’’, „Do licha!’’) lub zawiadomienia (komunikaty niezdaniowe, najczęściej w postaci napisów, przekazujące informację w powiązaniu z przedmiotem, na którym są napisane, np. napisy na produktach (Dżem wiśniowy, Grzyby marynowane), tytuły (Gazeta Wyborcza), napisy na budynkach czy innych przedmiotach (Kraków Główny, Peron 1).
Piotr Sobotka, Uniwersytet Warszawski