rzucić piłkę czy piłką?
17.02.2012
17.02.2012
Moja wątpliwość dotyczy czasownika rzucać, a dokładniej kwestii, z którym łaczy się przypadkiem. Czy poprawne jest wyrażenie rzucać piłkę, czy też rzucać piłką?
Rzucać zwykle wymaga biernika, w nielicznych znaczeniach alternatywnie biernika lub narzędnika, wyłącznie narzędnika – bodaj tylko w zwrotach typu rzucać przekleństwami, rzucać zadem (o koniu), fale rzucały statkiem, poza tym w związkach frazeologicznych: rzucać komuś piaskiem w oczy, rzucać w kogoś kamieniem i rzucać okiem. Z tych czysto narzędnikowych połączeń możemy wyeliminować rzucanie zadem, rogami i inną częścią ciałą oraz rzucanie statkiem jako niezwiązane pojęciowo z rzucaniem piłki/piłką: inaczej niż piłka zad ani rogi w takich wypadkach nie tracą przecież kontaktu z ciałem, statek też nie traci kontaktu z morzem. Pomińmy również zwrot rzucać okiem jako bardzo metaforyczny, odległy od znaczenia dosłownego. Pozostałe konstrukcje czysto narzędnikowe mają pewien element wspólny: mówią o swego rodzaju agresji. Czy w związku z tym rzucanie piłką jest bardziej agresywne niż rzucanie piłki?
Można skorzystać z Narodowego Korpusu Języka Polskiego, aby się o tym przekonać. Podaję niezbędne kwerendy:
Pierwsza w podkorpusie zrównoważonym przynosi 29 wyników, w których mowa jest m.in. o rzucaniu piłką do celu lub dla zabawy (np. w grze w zbijaka). Druga kwerenda przynosi 21 wyników, w większości podobnych, różne są tu tylko takie przykłady, w których mowa o podawaniu piłki komuś. Tak więc jeśli chcemy – rzucając – piłkę komuś podać, to rzucamy piłkę (do kogoś lub komuś), a jeśli chcemy nią kogoś uderzyć – to rzucamy piłką (w kogoś). Jest to raczej tendencja niż stuprocentowa reguła.
Ogólniejsze kwerendy można wykonać za pomocą wyszukiwarki Poliqarp NKJP:
Tym razem znajdujemy czasownik rzucać przed różnymi rzeczownikami, najpierw w narzędniku, potem w bierniku. Proszę się przyjrzeć wynikom: mamy tu rzucanie nożem, kamieniami, talerzami i butelką, ale także monetą; ktoś może rzucać teczkę na stół, słuchawkę, ale także granat lub bombę. Jednym słowem, rzeczywistość okazuje się bardziej skomplikowana, niż się z początku wydawało – zasady repartycji narzędnika i biernika przy czasowniku rzucać są dość złożone. Aby je precyzyjnie wyłożyć, należałoby wyszczególnić dość liczne klasy kontekstów i przyporządkować każdej z nich narzędnik albo biernik (albo jedno i drugie).
W tej sytuacji nie dziwi, że słowniki – nawet te o bogatej informacji składniowej, jak ISJP – poprzestają na wskazaniu, że w podstawowym znaczeniu czasownika rzucać biernik i narzędnik są wymienne. Opis słownikowy, jak kiedyś zauważyła prof. Danuta Buttler, jest „z gruba ciosany”, tzn. pomija liczne niuanse, których wnikliwy użytkownik może potrzebować.
Można skorzystać z Narodowego Korpusu Języka Polskiego, aby się o tym przekonać. Podaję niezbędne kwerendy:
rzucać** piłką
rzucać** piłkę
Pierwsza w podkorpusie zrównoważonym przynosi 29 wyników, w których mowa jest m.in. o rzucaniu piłką do celu lub dla zabawy (np. w grze w zbijaka). Druga kwerenda przynosi 21 wyników, w większości podobnych, różne są tu tylko takie przykłady, w których mowa o podawaniu piłki komuś. Tak więc jeśli chcemy – rzucając – piłkę komuś podać, to rzucamy piłkę (do kogoś lub komuś), a jeśli chcemy nią kogoś uderzyć – to rzucamy piłką (w kogoś). Jest to raczej tendencja niż stuprocentowa reguła.
Ogólniejsze kwerendy można wykonać za pomocą wyszukiwarki Poliqarp NKJP:
rzucać** [pos=noun & case=inst]
rzucać** [pos=noun & case=acc]
Tym razem znajdujemy czasownik rzucać przed różnymi rzeczownikami, najpierw w narzędniku, potem w bierniku. Proszę się przyjrzeć wynikom: mamy tu rzucanie nożem, kamieniami, talerzami i butelką, ale także monetą; ktoś może rzucać teczkę na stół, słuchawkę, ale także granat lub bombę. Jednym słowem, rzeczywistość okazuje się bardziej skomplikowana, niż się z początku wydawało – zasady repartycji narzędnika i biernika przy czasowniku rzucać są dość złożone. Aby je precyzyjnie wyłożyć, należałoby wyszczególnić dość liczne klasy kontekstów i przyporządkować każdej z nich narzędnik albo biernik (albo jedno i drugie).
W tej sytuacji nie dziwi, że słowniki – nawet te o bogatej informacji składniowej, jak ISJP – poprzestają na wskazaniu, że w podstawowym znaczeniu czasownika rzucać biernik i narzędnik są wymienne. Opis słownikowy, jak kiedyś zauważyła prof. Danuta Buttler, jest „z gruba ciosany”, tzn. pomija liczne niuanse, których wnikliwy użytkownik może potrzebować.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski