sekstans i sekstant

sekstans i sekstant
6.02.2011
6.02.2011
Sekstant i sekstans? Ze względu na rozbieżności chciałbym się zapytać: czy przyrząd nawigacyjny do mierzenia wysokości ciał niebieskich nad horyzontem to sekstant, czy sekstans (a może oba słowa) oraz jak nazwać szóstą część całości (odpowiednik kwadranta – 1/4 całości). Czy będzie to sekstans?
Przyrząd, o który Pan pyta, ma dwie nazwy: sekstans i sekstant. Pierwsza pochodzi od łacińskiego słowa sextans 'szósta część', druga od jego dopełniacza sextantis.
Analogiem kwadrantu jest sekstant, w każdym razie analogiem formalnym. Jeśli zaniedbać symetrię formy, to równie dobrym odpowiednikiem będzie sekstans. Proszę zwrócić uwagę, że choć sekstans pod względem swojej budowy i genezy tak się ma do sekstantu jak kwadrans do kwadrantu, to znaczenia dwóch ostatnich wyrazów są różne.
Istnieje też ciąg: sekunda, tercja, kwarta, kwinta, seksta…, który w zasadzie mógłby obejmować nazwy części jakiejś całości: jednej drugiej, jednej trzeciej itd., por. np. łacińskie quarta pars 'czwarta część'. I tu jednak symetria jest tylko w budowie i pochodzeniu ww. słów, ich realne znaczenia w polszczyźnie nie są bowiem paralelne (np. trzy części meczu hokejowego to tercje, ale dwie części meczu piłkarskiego to nie są sekundy).
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego