strona a znaczenie

strona a znaczenie
15.03.2013
15.03.2013
Dzień dobry,
interesuje mnie, jaki wpływ wywiera forma gramatyczna na znaczenie wyrazów. Np. czynność „rodzenia się”, mówimy: „Urodziłem się…”, czy po formie możemy określić, że mamy tu do czynienia ze znaczeniem biernym, czy może czynnym ? Zamiast „Urodziłem się” mówi się też np.
zostać wydanym na świat (zn. bierne?)
przyjść na świat (zn. czynne?)
wyjść z łona matki (zn. czynne?)
Do którego znaczenia jest bliżej temu czasownikowi?
Pyta Pan o związek między kategorią strony a znaczeniem zdania. Jest to obszerne zagadnienie, poświęcono mu całe książki, w kilku słowach nie sposób omówić tematu. Proszę jednak zauważyć, że tak jak obecność słowa się przy czasowniku nie zawsze oznacza, że sprawca podlega czynności, którą wykonuje, tak też strona bierna nie przesądza, że ktoś lub coś podlega czynności wykonywanej przez kogoś lub coś innego (por. np. „Powietrze było przesycone klejem”, gdzie zapach kleju w powietrzu jest jedynie ubocznym efektem czyjegoś działania).
Konstrukcje wymienione w pytaniu mają w zasadzie to samo znaczenie (wąsko rozumiane), ale nie taki sam zakres użycia. „Urodziłem się w roku…” pisało się w życiorysie (dziś mało kto go wymaga), „Przyszedłem na świat…” mógłby napisać autor wspomnień albo bohater książeczki edukacyjnej dla dzieci, „Zostałem wydany na świat…” brzmi jak wyznanie porzuconego (por. wydać kogoś na pastwę losu), a „Wyszedłem z łona matki” nadaje się na parodię powieści podróżniczej. Na pewno upraszczam, wymienione zwroty mogą być też inaczej użyte.
Najbardziej zdziwiło mnie to, że pisząc „czynność «rodzenia się»” ujął Pan rodzenie się w cudzysłów, jakby podważając realność lub dosłowność narodzin. Ja bym w cudzysłowie umieścił słowo czynność, ponieważ nie jestem pewien, czy noworodek ma w swoich narodzinach czynny udział.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego