swara, swar, swary

swara, swar, swary

1.10.2023
1.10.2023

Dzień dobry,

pytanie dotyczy wyrazu „swary”, który dzisiaj w słownikach odnotowywany jest tylko w formie liczby mnogiej. W Słowniku języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego wyraz ten notowany był jeszcze w formie liczby pojedynczej: „swara”. Czy możemy twierdzić, że współcześnie forma liczby pojedynczej wyszła z użycia (i czy jej użycie w tekście będzie błędem)?

Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego rzeczywiście notuje rzeczownik (ta) swara w liczbie pojedynczej, lecz kwalifikuje go jako indywidualizm pochodzący z powieści historycznej Wacława Sieroszewskiego Ocean (Warszawa–Kraków 1917), por. Przesiliła się na okręcie niezgoda, ustała swara. Ludzie znowu jak bracia (s. 85). Hasło swara odsyła do innego artykułu słownikowego, a mianowicie do rzeczownika (ten) swar, który występuje w dwóch znaczeniach:

  1. ‘kłótnia, zatarg, spór’, por. np. Oto jedna rzecz ważna dała powód swaru [...] kto ma pierwszy przybijać ćwieczek do sztandaru (Kajetan Węgierski, Pisma wierszem i prozą. Wiersze rozmaite, Lwów 1882, s. 133);
  2. ‘hałas, wrzawa, tumult’, por. np. Z cichego szmeru rodził się swar i wrzawa, i gwar taki, że jedni drugich nie słyszeli (Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń, Kraków 1949 [wyd. 1 Warszawa 1876], s. 127).

Jak pokazują powyższe cytaty, rzeczownik rodzaju męskiego swar występował w liczbie pojedynczej jeszcze w drugiej połowie XIX stulecia. Forma ta wyszła jednak z czasem z użycia i współcześnie omawiany tu wyraz należy do pluraliów tantum o rodzaju niemęskoosobowym – (te) swary.

Użycie formy swar, ewentualnie swara, w tekście powstającym współcześnie nie będzie naruszeniem normy tylko wówczas, gdy będzie to służyło opisowi dawnych realiów (stylizacja archaiczna). Wtręt w postaci dawnej formy, która nie ma uzasadnienia w charakterze wypowiedzi, będzie błędem stylistycznym.

Na koniec warto zaznaczyć, że zarówno swar, jak i swara mają swoje oparcie w etymologii. W prasłowiańszczyźnie istniały oboczne formy: *svarъ : *svara w znaczeniu ‘głośne wypowiadanie czegoś’.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego