świeżonka i podobne nazwy

świeżonka i podobne nazwy
24.03.2009
24.03.2009
Witam!
Spotkałem się z kilkoma słowami określającymi potrawę ze świeżego świńskiego mięsa (po uboju): smażonka, świeżonka, świeżynka. Czy te nazwy zależą od regionu, są jeszcze jakieś inne określenia?
Pozdrawiam.
Wyrazy, o które Pan pyta, związane z przymiotnikiem świeży, nazywają w gwarach przede wszystkim mięso tuż po uboju, ale mogą też oznaczać to mięso jakoś przetworzone i spożywane tuż lub w krótkim czasie po uboju, np. „Brat zabije cielaka, przywiezie mnie troche tej świeżyny’’ (z okolic Bielska Podlaskiego), „Przed sztotam (=przed chwilą) beł sąsad i zaprosił nas na świeżyznam’’ (z Kaszub). Na Kaszubach po uboju zaprasza się sąsiadów i gości przyrządzonymi z pozyskanego mięsa potrawami czy też wędlinami. Z kolei w południowej Małopolsce obdarowuje się sąsiadów świeżyzną, czyli wyrobami masarskimi (np. kaszanką, kiełbasą), czasem też mięsem.
Leksemów, które nas tu interesują jest kilka: świeżanina (z Suwalszczyzny), świeżonka (z okolic Bydgoszczy), świeżyna (z północno-wschodniej Polski), świeżynka (z Kresów Wschodnich), świeżyzna (z południowo-wschodniej Małopolski, Kresów Wschodnich, północno-wschodniego Mazowsza, Kaszub). W gwarach ukraińskich i białoruskich poświadczone są wyrazy o tej samej etymologii i tym samym znaczeniu (np. świeżatyna, świeżyna). Niestety, nie znalazłam innych leksemów należących do tej grupy tematycznej. Kartoteka Słownika gwar polskich jest uporządkowana alfabetycznie, co bardzo utrudnia poszukiwania słownictwa z jakiegoś zakresu.
Smażonka, którą przywołano w pytaniu, w materiałach do Słownika gwar polskich ma przede wszystkim znaczenie ‘jajecznica’ (na Śląsku), a także ‘potrawa ze smażonego mięsa’ (w powiecie konińskim), ‘ziemniaki ugotowane w mundurkach, obrane i podsmażane’ (na Kresach Wschodnich).
Na koniec prośba. Gdyby użytkownicy naszej poradni, pytający o wyrazy gwarowe, podawali, gdzie je usłyszeli, skąd pochodzą osoby je używające, moglibyśmy te materiały wykorzystać w pracy nad Słownikiem gwar polskich.
Barbara Grabka, IJP PAN
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego