szejść, jejść

szejść, jejść
23.09.2008
23.09.2008
Szanowni Państwo,
czytając teksty gwarowe z różnych regionów Polski, zauważyłem, że bardzo często w gwarach śląskich, a także, choć znacznie rzadziej, w tekstach wielkopolskich przed spółgłoską [ś] pojawia się dodatkowa głoska [j] np. szejść, jejść. Czy w dawniejszych czasach w Wielkopolsce środkowej (np. w okolicach Poznania) wymowa taka była równie powszechna i częsta jak na Śląsku?
Z poważaniem,
Filip Cerkaski
Wskazane w pytanie formy typu szejść, jejść ilustrują dosyć rozpowszechnione w gwarach zjawisko polegające na „wyodrębnieniu” miękkości głosek; różni się ono zasadniczo od znanego mówiącym językiem polskim zjawiska zmiękczania spółgłosek przez samogłoski przednie typu bić, mieć (gdzie [b] i [m] są miękkie). Tu owa miękkość pojawia się przed spółgłoskami (miękkimi).
Zjawisko to jest – a lepiej należy powiedzieć: było – właściwe praktycznie także całej Wielkopolsce. To, że Pan może nie słyszeć tej wymowy w okolicach Poznania, ma swoją przyczynę w stopniowym rugowaniu zjawisk gwarowych z codziennej mowy mieszkańców tego rejonu (chodzi nie tylko o mieszkańców wsi). Odpowiadając więc na pytanie o „dawniejsze czasy”, należy potwierdzić żywotnośc tego zjawiska w polszczyźnie Wielkopolski; dzisiaj jeszce można je spotkać w wypowiedziach mieszkańców północnych rejonów Wielkopolski. Być może są to już inne formy – np. zajś 'zaś' – ale występują, tylko rzadziej.
Przy okazji jeszcze jedna kwestia: niektóre zjawiska mogą występować na znacznych obszarach; równa jednak może być ich intensywność na poszczególnych terenach; niekiedy też swoją żywotność mogą ograniczać do nnych wyrazów. To, że wymowa typu szejś, zajś częściej spotykana jest na Śląsku, wynika z tego, że tzw. żywotnośc terenowa tego zjawiska była większa właśnie tu – przez to dłużej się tu zachowuje. W Wielkopolsce też zjawisko to występuje, tylko o wiele rzadziej (dlatego też trudniejsze jest do zauważenia).
Jerzy Sierociuk, prof., Uniwersytet Adama Mickiewicza
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego