terceron i kwarteron

terceron i kwarteron

16.06.2024
16.06.2024

Dzień dobry,

mam pytanie o słowo kwarteron na określenie osoby, której jedno z dziadków było rasy czarnej (tak je definiuje internetowy sjp.pl). W korpusie PWN-u ani tym bardziej w słownikach go nie znalazłam. Czy dopuszczacie Państwo jego poprawność?

Do końca XIX stulecia funkcjonowały w wielu językach – w tym również w polszczyźnie – określenia rzeczownikowe precyzyjnie wskazujące udział określonej rasy u danego potomka, por.

  • Mulat (Mulatka): ‘dziecko czarnej kobiety i białego mężczyzny lub białej kobiety i czarnego mężczyzny’ (niem. Mulatte, ang. mulatto, hiszp., port. mulato, z ar. muwallad ‘potomek ojca Araba i matki nie-Arabki’);
  • terceron (terceronka): ‘dziecko Mulatki i białego mężczyzny lub białej kobiety i Mulata’ (hiszp. tercerón, od hiszp. tercio ‘jedna trzecia’);
  • kwarteron (kwarteronka): ‘dziecko terceronki i białego mężczyzny lub białej kobiety i tercerona’ (hiszp. cuarterón, od hiszp. cuarto ‘jedna czwarta’).

W XX w. rzeczownik Mulat rozszerzył nieco znaczenie i jest odnoszony do każdego potomka (nie tylko pierwszego stopnia) czarnej kobiety i białego mężczyzny lub odwrotnie.

Wyrazy terceron i kwarteron można znaleźć w dawnych słownikach języka polskiego, m.in. w tzw. słowniku wileńskim (1861) i tzw. słowniku warszawskim (1900–1927) oraz w Słowniku ilustrowanym języka polskiego M. Arcta (1916). Rzeczownik terceron jest jeszcze notowany w Słowniku języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego. Obecnie należy oba te wyrazy traktować jako przestarzałe.

Jeśli ktoś z dobrze uzasadnionych powodów – np. w tekście specjalistycznym, który wymaga precyzji – chciałby się tymi wyrazami posługiwać współcześnie, to nie będzie to błędem. Należy jednak pamiętać, że jeśli tylko nie ma konieczności określania koloru skóry danej osoby (a najczęściej jest to zbyteczne), nie eksponujemy tego faktu, ponieważ jest to stygmatyzujące i może być uznane za rasistowskie.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego