umarł i pogrzebion

umarł i pogrzebion
26.10.2006
26.10.2006
Czy analogicznie do form zdrów, gotów, żyw, rad, wesół itp. można tworzyć podobne od dowolnego przymiotnika? Jeśli tak, to jakie rządzą tym reguły, np. jak to będzie od zaradny, złoty, zdobyty, obejrzany, zrobiony? Czy w słowach „Umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion” umarł jest skróconą formą od umarły? I czy w cytowanym fragmencie są to przydawki, czy orzeczniki?
Historycznie wyjaśniając, należy powiedzieć, że to formy zdrów, gotów, żyw itp. były pierwotne i od nich właśnie pochodzą zdrowy, gotowy, żywy itp. (przy czym przymiotniki rad, kontent, wart nie mają długich odpowiedników, tzn. z końcówką -y). Można zatem przyjąć, że – oprócz wymienionych form – każdy, przynajmniej teoretycznie, przymiotnik istniejący już w staropolszczyźnie może występować w dwu wariantach fleksyjnych, tzn. zaradn – zaradny, złot – złoty, zdobyt – zdobyty, obejrzan – obejrzany.
Należy też dodać, że przymiotniki mają formy rodzajowe. Podane przykłady odnoszą się tylko do rodzaju męskiego. Rodzaj żeński jest trudny do rozpoznania przez niespecjalistów (w obu formach wykładnikiem jest -a). Natomiast rodzaj nijaki w odmianie krótkiej miał zakończenie -o (stąd: złoto, zdobyto, obejrzano – współcześnie nie są to już przymiotniki ani imiesłowy).
W przytoczonym fragmencie Credo umarł jest historycznie imiesłowem, ale występuje w funkcji czasu przeszłego (pierwotnie było „umarł jest”). Umarły pochodzi od umarł (tak jak były od był), a nie odwrotnie. Umarł jest orzeczeniem czasownikowym, pozostałe formy są orzecznikami (z pominięciem łącznika był, został).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego