wielka litera, ale nie odwieczna

wielka litera, ale nie odwieczna
9.11.2014
9.11.2014
Witam,
skąd wzięła się reguła zaczynania zdań wielką literą? Można wyznaczyć jej wyraźny początek, czy był to proces bardziej rozbity w czasie?
O cezurze czasowej, a tym bardziej o jakiejś regule dotyczącej rozpoczynania zdania od wielkiej (dużej) litery trudno mówić. Wzorem dla grafii polskiej była – jak wiadomo – średniowieczna łacina, w której pierwotnie pisano w sposób ciągły, bez odstępu między wyrazami, vide inskrypcja łacińska na Koloseum pochodząca z V w., kończąca się słowami: PROPRIORESTITVIT (= PROPRIO RESTITUIT).
Taka zbitka tekstowa, oddana na papierze majuskułą, niełatwa do odszyfrowania, sprawiała spory kłopot szczególnie mówcom. Dlatego z czasem, właśnie ze względów retorycznych, intonacyjnych, wstawiano między długi ciąg wyrazów, w środek, punkt, a niekiedy dodatkowo kropkę nad ostatnią literą wiersza (na znak dłuższej pauzy).
Kiedy w VII/VIII w. majuskułę wyparła minuskuła, dla jeszcze większej przejrzystości postanowiono „mocniej” rozdzielać wyrazy. Wówczas to przyjęło się – szczególnie wśród skryptorów anglosaskich i niemieckich, którzy nie czuli się tak mocno związani z tradycją łacińską, ale i łacinników – rozpoczynanie zdania wielką literą i kończenie go kropką (lub kropką i przecinkiem).
Wszystko to znalazło później odbicie w polskim piśmiennictwie średniowiecznym (w Kazaniach świętokrzyskich i Psałterzu floriańskim z II poł. XIII w. – XIV w.). W rękopisach tych zabytków znajdujemy zarówno pojedyncze punkty między członami zdań złożonych, jak i wielkie litery rozpoczynające „nową myśl” autora, np. „[…] jacoz prorok dauid uznamonow ogego silnem vbostiwe iesc dal reca ● Exiuit homo ad opus sum” (Kazania świętokrzyskie).
W XV-wiecznym traktacie o ortografii polskiej Jakuba Parkoszowica, napisanym po łacinie, zdania i akapity rozpoczynają się już od wielkiej litery (są to nawet kilkuwersowe inicjały). Taki sposób oddawania treści w tym ważnym dziele, dotyczącym początków kodyfikacji grafii, musiał się nolens volens stać wzorcem pisania dla autorów tworzących po polsku w następnych stuleciach.
Maciej Malinowski, „Obcy język polski”, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego