wpół przymknięty czy wpółprzymknięty?
Jeszcze lepszy przykład (bo dotyczący tego samego wyrazu) można znaleźć w „Słowniku języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego. W haśle wpół czytamy: „Zarzucił wędkę i wpół przymkniętymi oczami obserwował korek na wodzie"; ale oprócz tego jest osobne hasło wpółprzymknięty.
Przypomina to trochę problem pisowni nie z imiesłowami – w jednych kontekstach rozróżnienie między pisownią łączną i rozdzielną było istotne, kiedy indziej treści wyrażone przez jedno i drugie były niemal synonimiczne. Wygląda na to, że tu jest podobnie i że w zasadzie dałoby się obronić pisownię wpół przegniły wbrew słownikowemu rozstrzygnięciu. Czy jednak rzeczywiście? I co wtedy z przymiotnikami nie pochodzącymi od czasowników?
Proszę o wyjaśnienie tej trudności.
Dziękuję.
5.04.2002
5.04.2002
W „Innym słowniku języka polskiego PWN” w haśle wpół jest przykład „Wyjął z teczki wpół wyblakłą kartkę papieru”. Ale jest też hasło wpół- jako cząstka tworząca przymiotniki. W „Nowym słowniku ortograficznym PWN” mamy więc hasła wpółobłąkany, wpółprzegniły itd. Szczególnie mnie intryguje, dlaczego inną miarę przyłożono do słów przegniły i wyblakły, skoro oba są takim samym przypadkiem gramatycznym – albo obydwa są przymiotnikami, albo (w zależności od szkoły) obydwa są imiesłowami biernymi. Jeszcze lepszy przykład (bo dotyczący tego samego wyrazu) można znaleźć w „Słowniku języka polskiego” pod red. W. Doroszewskiego. W haśle wpół czytamy: „Zarzucił wędkę i wpół przymkniętymi oczami obserwował korek na wodzie"; ale oprócz tego jest osobne hasło wpółprzymknięty.
Przypomina to trochę problem pisowni nie z imiesłowami – w jednych kontekstach rozróżnienie między pisownią łączną i rozdzielną było istotne, kiedy indziej treści wyrażone przez jedno i drugie były niemal synonimiczne. Wygląda na to, że tu jest podobnie i że w zasadzie dałoby się obronić pisownię wpół przegniły wbrew słownikowemu rozstrzygnięciu. Czy jednak rzeczywiście? I co wtedy z przymiotnikami nie pochodzącymi od czasowników?
Proszę o wyjaśnienie tej trudności.
Dziękuję.
Zazwyczaj pisownia łączna świadczy o leksykalizacji połączenia wyrazowego, tzn. o tym, że w odczuciu użytkowników języka jest ono już jednym słowem, a nie połączeniem słów. Różni ludzie mogą mieć różne odczucia i stąd różnice w pisowni. Ciekawe, że przepisy ortograficzne nie komentują nijak przykładów takich, jak przytoczone przez Pana. W świetle słowników więc oba zapisy są poprawne. Obecność przykładów zapisanych łącznie w słowniku ortograficznym może być jednak wskazówką, aby stosować właśnie taką pisownię.
Dodajmy, że synonimiczne połączenia typu na wpół wyblakły pisze się rozdzielnie. Oczywiście dwojaką pisownię można zastosować, gdy na nie jest częścią wyrażenia przymiotnikowego, np. „Spojrzała na wpół wyblakły arkusik” albo „Spojrzała na wpółwyblakły arkusik”.
Dodajmy, że synonimiczne połączenia typu na wpół wyblakły pisze się rozdzielnie. Oczywiście dwojaką pisownię można zastosować, gdy na nie jest częścią wyrażenia przymiotnikowego, np. „Spojrzała na wpół wyblakły arkusik” albo „Spojrzała na wpółwyblakły arkusik”.
Mirosław Bańko
