wraz

wraz
27.11.2007
27.11.2007
Szanowni Państwo!
Słowniki podają, że przyimek wraz oznacza 'razem', ale czy oznacza także 'wciąż'? „No i wraz nie ma na kogo głosować”, „Mój komputer wraz nie chce działać”, „U nas puszczają wraz ten sam film” – takie użycie przyimka wraz zaobserwowałem w internecie (wystarczy w wyszukiwarkę wpisać „wraz nie”, „wraz ten” itp.). Wydaje mi się, że albo jest to jakiś żart językowy, albo że wynika to ze zwykłej niewiedzy.
Nie wszystkie słowniki podają po pierwsze, że wraz to przyimek. Hasło takie znajduje się w USJP PWN. Tymczasem ISJP PWN opisuje wraz jako przysłówek, a SWJP nie zawiera hasła wraz, ale wraz z i wraz ze, zakwalifikowane jako przyimki.
Przytoczone przykłady są przysłówkowe. Mogą one mieć związek z przestarzałym już znaczeniem 'nagle, natychmiast, naraz'. SJPD cytuje z Grażyny A. Mickiewicza: „Niechaj więc Rymwid wraz do pana skoczy,/ By go przebudzić (…)”. Jeśli drugie zdanie opisuje, że komputer się wiesza, czyli przestaje reagować na polecenia, to albo robi tak 'ciągle, wciąż', albo 'nagle, znienacka'. Rozpatrujemy jednak inne wraz.
Odpowiedź na pytanie o wraz w znaczeniu 'wciąż' jest niełatwe, bo nie ma jednego opisu mechanizmów powstawania innowacji i błędów językowych. Nie jest to żart, ponieważ użycia znajdujące się w pytaniu i odnalezione przeze mnie za pomocą wyszukiwarki Google, np. „A konkursu wraz nie ma na stronie głównej” (forum na stronie http://4girls.pl/, 5.07.2007), nie wykazują humorystycznego dystansu autora do swych wypowiedzi. Nie można też ich uznać za okazjonalne jednostkowe pomyłki, bo jest ich zbyt wiele. Powtarzalność świadczy o zachodzącej zmianie w języku wielu użytkowniczek i użytkowników języka polskiego.
Nie jest to też „zwykła niewiedza”, bo języka ojczystego nie uczymy się ze słowników, a większość z mówiących po polsku jest przekonana, że mówi dobrze, więc swoich wypowiedzi, zwłaszcza spontanicznych, nieoficjalnych, potocznych, co oczywiste, nie konfrontuje ze słownikami. Do refleksji może ich skłonić tylko czyjeś zdziwienie lub sprzeciw.
Przypuszczam, że wraz i wciąż są mylone dlatego, że mają tyle samo głosek, są jednosylabowe, współcześnie nieprzejrzyste słowotwórczo, a zarazem podobnie zbudowane (w + cząstka zakończona spółgłoską) i pełniące podobną funkcję w zdaniu. Tak samo można by też objaśniać częste mylenie bynajmniej i przynajmniej.
Błędy nie zawsze są łatwe do wytłumaczenia. Oto w dzisiejszym krakowskim wydaniu Gazety Wyborczej czytam: „Od ponad 30 lat nad miastem góruje żelbetowy szkielet, który bezlitośnie beszta [!] pejzaż stolicy Małopolski”. Przyznaję, że gdy to czytałem, wraz oczy stanęły mi w słup. I oto nowy problem do zgłębiania.
Przesyłam pozdrowienia wraz z ukłonami.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
  1. 27.11.2007
    Dzień dobry,
    pragnę dorzucić swój kamyczek do tematu wraz. Przeprowadziłem się onegdaj z Warszawy „w garwolińskie\'\'. Używanie słowa wraz (błędne) podane wyżej, jest tu powszechne. Przyznaję, że w pierwszych tygodniach/miesiącach od przeprowadzki miałem problemy ze zrozumieniem sensu niektórych wypowiedzi („Telewizor wraz się popsuł, a był już dwa razy w naprawie\'\'). Powszechne tutaj jest również używanie słowa kupywał zamiast kupował.
    Pozdrawiam serdecznie,
    Bogdan Szczepański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego