z rattanu, ale z kasztana
11.02.2010
11.02.2010
Napotkałem ostatnio ciekawy problem: ktoś powiedział, że coś wykonane było z bambusu, ktoś inny ją poprawił, że powinno być z bambusa. To ciekawe, że podobna odmiana z -u na końcu stosuje się wobec materiałów, nawet pochodzenia naturalnego, i tak, mówimy nie tylko z plastiku, ale również z rattanu, ale nie z kasztanu. Mam koncepcję, że taka odmiana dotyczy jedynie roślin, które były znane w naszym kraju nie jako rośliny rosnące, ale jako materiał, i stąd z mahoniu a nie z mahonia.Jeśli chodzi o rzeczowniki nieżywotne, to końcówka -u występuje w dopełniaczu lp nazw materiałów, podczas gdy nazwy przedmiotów obdarzonych konkretnym kształtem mają dopełniacz na -a. Taka w każdym razie jest tendencja (która nie wyklucza wyjątków), dlatego mówimy o meblach z rattanu, ale o ludzikach, które mają tułów czy głowę z kasztana. Mówimy też raczej buka niż buku, gdy mamy na myśli drzewo, ale raczej buku niż buka, gdy mamy na myśli drewno z tego drzewa.
Z drugiej strony, niezależnie od znaczenia, posługujemy się formą baobabu, nie baobaba, co pokazuje, że stopień przyswojenia wyrazu i związany z nim stopień obycia z jego desygnatem też mają znaczenie. Poloności zresztą od dawna zwracają uwagę na częste użycie końcówki -u wśród rzeczowników pochodzenia obcego. Dochodzimy więc do znanej już konkluzji, że o wyborze końcówki dopełniacza lp rzeczowników nieżywotnych decyduje splot różnych czynników, których wzajemne odziaływanie nie jest jeszcze w pełni rozpoznane. Najobszerniejszą dotąd pracą poświęconą m.in. kryteriom wyboru końcówki deklinacyjnej rzeczownika jest monografia Wiesława Stefańczyka Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika, wydana w 2007 roku.
Z drugiej strony, niezależnie od znaczenia, posługujemy się formą baobabu, nie baobaba, co pokazuje, że stopień przyswojenia wyrazu i związany z nim stopień obycia z jego desygnatem też mają znaczenie. Poloności zresztą od dawna zwracają uwagę na częste użycie końcówki -u wśród rzeczowników pochodzenia obcego. Dochodzimy więc do znanej już konkluzji, że o wyborze końcówki dopełniacza lp rzeczowników nieżywotnych decyduje splot różnych czynników, których wzajemne odziaływanie nie jest jeszcze w pełni rozpoznane. Najobszerniejszą dotąd pracą poświęconą m.in. kryteriom wyboru końcówki deklinacyjnej rzeczownika jest monografia Wiesława Stefańczyka Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika, wydana w 2007 roku.
Mirosław Bańko, PWN
