zaimki osobowe w 3. osobie liczby mnogiej
w języku słoweńskim i języku serbsko-chorwackim w 3. osobie liczby mnogiej oprócz zaimków osobowych oni (r.m.) i one (r.ż.) występuje też ona (r.n.). Czy w języku polskim również kiedyś tak było?
14.02.2020
14.02.2020
Szanowni Państwo,w języku słoweńskim i języku serbsko-chorwackim w 3. osobie liczby mnogiej oprócz zaimków osobowych oni (r.m.) i one (r.ż.) występuje też ona (r.n.). Czy w języku polskim również kiedyś tak było?
Na to pytanie można by odpowiedzieć krótko: Tak. Ważniejsze jest jednak wyjaśnienie, dlaczego takich form współcześnie w języku polskim nie ma. Zacznijmy od tego, że rzeczowniki nijakie zachowały w M. lm. (równym B. lm.) wyrazistą końcówkę -a (okn-a, pol-a, słow-a, cielęt-a itp.). Była ona także w dawnych wiekach używana w odmianie zaimków (a są ta ista słowa zmowiona oćcem świętym, ramiona moja, lata nasza, ta książęta wasza itp.). W funkcji zaimka 3 osoby lm. występował pierwotny zaimek wskazujący (por. onego czasu, wonczas = w+on+czas) *onъ, *ona, *ono. Jego dawne pluralne mianownikowe postaci (uwaga na końcówki!) to: męskie oń-i (jak kać-i), żeńskie on-y (jak krow-y) i nijakie on-a (jak lat-a). W języku staropolskim doszło w tym zakresie w ciągu XV i XVI wieku do istotnych, dość skomplikowanych zmian, które najprościej rzecz ujmując, doprowadziły do przyjęcia końcówki odmiany zaimków zakończonych na miękką spółgłoskę; dodatkowo nałożyła się na to zmiana wynikająca z powstania rodzaju męskoosobowego rzeczowników i innych deklinujących się części mowy. Ostatecznie przyniosło to: on-i (jak ci nasi/twoi piloci) i opozycyjne pod względem rodzajowym: on-e (jak te nasze/twoje koty, domy, krowy, słowa). W podobny kontrast gramatycznych weszły wpływające silnie na odmianę zaimków przymiotniki: ci nasi mili studenci, te nasze miłe studentki itd. Jak z tego widać, dziś jedynie męskoosobowa forma zaimka trzeciej osoby lm. oni kontynuuje stan najdawniejszy (dobrze widoczny w przykładach z innych języków słowiańskich). Jako ciekawostkę warto dodać, że proces zbliżania się w języku polskim odmiany zaimków do odmiany przymiotników wkrótce się zakończy. Wskazują na to bardzo ekspansywne (choć nadal niepoprawne) formy typu: te dziecko, te same wyjaśnienie, tą książkę itp. Oczywiście, zachęcam do unikania tego językowego błędu.
Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński