żałosny
Szanowna Pani,
oglądałem niedawno film dokumentalny o ataku atomowym na Hiroszimę i Nagasaki. Jeden z ocalałych relacjonował: „Na ulicach leżały żałosne ciała martwych”. Czy przymiotnik „żałosny” nie jest nacechowany negatywnie? Nie wyraża pogardy? Nakazuje się wstydzić? Czy czując szczere współczucie wobec uczestnika wypadku samochodowego, wypada powiedzieć, że wygląda żałośnie? Intuicja podpowiada mi, że mógłby poczuć się urażony. Czy znaczenie tego słowa zmieniło się?
Przymiotnik żałosny ma zasadniczo trzy znaczenia, por. 1) ‘wyrażający żal, smutny’, np. żałosne jęki, spojrzenie; 2) ‘wzbudzający litość, żal’, np. żałosny widok, żałosne zgliszcza domu; 3) ‘zasługujący na potępienie’, np. żałosny wybryk. W zdaniu: Na ulicach leżały żałosne ciała martwych omawiany tu przymiotnik został najpewniej użyty w drugim z przytoczonych znaczeń. Widok martwych ciał wzbudzał w obserwatorze żałość, czyli przejmujący smutek. Kolokację żałosne ciała w tym właśnie znaczeniu można m.in. spotkać w literaturze pięknej, por. Zuchwałym buntem swoim Prometeusz porwał innych śmiałków, lecz ci nie doszli, a wychudłe, żałosne ciała ich, jak wiechy ponure, znaczyły drogę triumfującego zwycięzcy (Ferdynand Ossendowski). Oczywiście, można sobie wyobrazić kontekst, w którym przymiotnik ten – podobnie jak wiele innych – mógłby zostać użyty jako nacechowany pejoratywnie. Ale nie mamy z tym do czynienia w przytoczonym wypowiedzeniu.
