Ze występuje w trojakich pozycjach:
1. przed wyrazami zaczynającymi się zbiegiem co najmniej dwóch spółgłosek, z których pierwsza to [z], [s], [ż], [sz], [ź], [ś] lub [z'], [s'], np. ze złością, ze strachem, ze żwirem, ze szpinakiem, ze źdźbłem, ze śniegiem, ze zjawą, ze sjeną;
2. przed formami zaimka ja, a zatem ze mnie, ze mną;
3. przed niektórymi wyrazami, których należy się nauczyć jako wyjątków, np. ze Lwowa, ze wszech miar, ze łzami w oczach, fora ze dwora. Niekiedy można obocznie użyć formy ze lub z, np. ze wszystkiego lub z wszystkiego.
Użycie słowa ze zamiast za ma na celu ułatwienie wymowy. W niektórych językach pociąg do ułatwień tego rodzaju idzie dalej, np. po polsku mówimy w Warszawie, a po czesku ve Varšavě.