zniewolić – zniewalać, zniewalający
Dzień dobry, mam problem ze słowem „zniewalać” (od niewoli). Użyłam go w zdaniu, że pewne uczucie jest „zniewalajace” (chcąc uzyskać negatywny wydźwięk) i ktoś mi zwrócił uwagę, że o ile słowo „zniewalać” ma dwa znaczenia, o tyle „zniewalający” to już tylko „zachwycający”. Czy istnieje jakieś słowo oznaczające „tego, który zniewala”?
Czasownik zniewolić – zniewalać ma w polszczyźnie zasadniczo trzy znaczenia:
- ‘pozbawić (pozbawiać) kogoś wolności, możliwości decyzji’, por. np. Szybko zniewolili ten naród;
- ‘zmusić (zmuszać), skłonić (skłaniać) kogoś do czegoś’, por. np. Zniewolili ją do zmiany decyzji;
- ‘zjednać (jednać) sobie kogoś czymś, pozyskać (pozyskiwać) czyjąś przychylność; urzec (urzekać)’, por. np. Piosenkarka zniewoliła publiczność swoim talentem.
Imiesłów przymiotnikowy czynny utworzony od omawianego tu czasownika jest rzeczywiście najczęściej używany w kontekście pozytywnym. Zniewalający to ‘taki, który wywiera na kogoś wielki wpływ, robi na kimś duże wrażenie’, por. np. zniewalająca kobieta, zniewalające spojrzenie.
Określenia ‘tego, który zniewala’, zależą od kontekstu znaczeniowego zdania, w którym mają wystąpić. Tego, który pozbawił kogoś wolności, możemy np. nazwać okupantem, najeźdźcą lub ciemiężcą. Kogoś, kto zmusza kogoś innego do pewnych, niechcianych działań, możemy z kolei określić mianem ciemiężyciela lub tyrana. Możliwe jest też posłużenie się jakimś neologizmem, który mógłby się odnosić zarówno do kontekstów „negatywnych”, jak i „pozytywnych”. Można byłoby tu rozważyć dwie formy – zniewoliciel bądź zniewalacz, które od czasu do czasu pojawiają się w różnego typu tekstach jako ekwiwalenty angielskiego rzeczownika enslaver (dosł. ‘osoba zniewalająca, czyniąca niewolnikiem’), por.
- Ofiary zniewalaczy są całkowicie posłuszne woli obcego.
- Daję ci moją recepturę na truskawkowy sernik bez sera, zniewalacz niejednego serca i podniebienia.
- Obrona zadaje obrażenia wrogom nacierającym na naszą bazę, a zniewalacz hipnotyzuje napastników.
- Alkohol, papierosy, narkotyki, hazard – to tylko niektóre ze zniewalaczy współczesnego człowieka.
- Mężczyzna z czekolady jako zniewalacz kobiet to znak rozpoznawczy marki Axe.
- W zrujnowanej wojną galaktyce rozpanoszyła się plaga zniewolicieli, półinteligentnych drapieżnych istot wywodzących się z samego Immaterium.
- Dzisiaj w Polsce nie ma wroga. Znaczy – okupanta, najeźdźcy, zniewoliciela, nie ma jak stanąć przeciw komuś, kto nam zagraża.
- Niedobrze, że osoby przygotowujące sprzeciw wobec oczywistej i zasadnej uchwały naszego Parlamentu czynią wielkie wysiłki, aby przeciwstawić się i zadowolić wieloletniego zniewoliciela naszego kraju.
