zuch chłopak czy zuch-chłopak?

zuch chłopak czy zuch-chłopak?
14.07.2010
14.07.2010
Czy połączenia zuch-chłopak, zuch-dziewczyna należy zapisywać z dywizem? Nie znalazłem ich w WSO, jednak sądzę, że należą do tej samej kategorii co cud-dieta.
Znaczenie tych połączeń wyrazowych moglibyśmy oddać słowami ‘dzielny chłopak, dzielna dziewczyna’. Te definicje pokazują, że składniki obu połączeń są nierównorzędne (pierwszy z nich jest określeniem drugiego). Zgodnie z regułą [187] Wielkiego słownika ortograficznego PWN w takich wypadkach stosujemy zapis z łącznikiem, a więc zuch-chłopak, zuch-dziewczyna.
Jan Grzenia
  1. 12.07.2010
    Zwróćmy uwagę, że gdy relacja między składnikami jest odwrotna, tzn. gdy drugi jest określeniem pierwszego, słownik wskazuje na pisownię rozłączną jako właściwą, zob. zasada [135], gdzie mowa o wyrażeniach takich, jak artysta malarz.
    Red.
  2. 14.07.2010
    Mam wątpliwości co do pisowni zuch-chłopak, zuch-dziewczyna (czyli z łącznikiem), którą wskazano (…) w poradni jako właściwą (…). Moim zdaniem nie jest rzeczownik złożony (jedynie pozornie), tak że reguła [187] nie ma tu zastosowaniania.
    Otóż cud-dieta czy czar-ziele to dość stała konstrukcja i utrwalony desygnat; to rzeczownik złożony, który może być podmiotem rozpoczynającym zdanie i nie będzie ono nacechowane (ponieważ określenie cud czy czar nie jest tu odbierane jako zawierające emocje czy subiektywną ocenę mówiącego). Natomiast zuch dziewczyna (a raczej Zuch dziewczyna!), zuch Justyna mają jedynie charakter doraźny, są sytuacyjnym epitetem, w którym przydawka zuch została – dla większej ekspresyjności – przeniesiona na początek. Innymi słowy, jest to najdobitniejsza, najkrótsza wersja obok wykrzyknień: „Ta dziewczyna to zuch!\'\', ..(Ależ) zuch z tej dziewczyny!\'\', „Ależ zuch dziewczyna!\'\'. Dalsze tego rodzaju połączenia: żyleta obraz (o wysokiej jakości wyświetlaczu; w innej wersji: Obraz jak żyleta!, Obraz – żyleta!), gapa pies, bystrzak uczeń, przylepa córcia itp.
    Na podobnej zasadzie w ogólnopolskim dyktandzie z 2007 roku pojawiło się zestawienie majster-klepka pilot (pilot niepołączony dywizem):
    Tak złorzeczył zazwyczaj, bo zawżdy przegrywał,
    choć koleżków miał przecie niegłupich skądinąd:
    ryży skrzypek, co hurtem crescenda mógł grywać,
    ornitolog amator, majster-klepka pilot.

    Majster-klepka jest tu raczej doraźnym określeniem, scharakteryzowaniem pilota, jako jednego z trzech postaci kategoryzowanych z zawodu – a nie na odwrót.
    Na zakończenie dodam, że zestawienie zuch dziewczyna! – bez łącznika, z wykrzyknikiem – notuje Uniwersalny słownik języka polskiego. Analogiczny w swej budowie jest dusza człowiek – i właśnie taki zapis znajdujemy nie tylko w USJP, ale i w Wielkim słowniku ortograficznym (tu jako ndm, co wynikałoby właśnie z wykrzyknikowego stosowania).
    Michał Gniazdowski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego