To ciekawe

Dawniej tępiono słowo bordowy jako źle zbudowane. Powstało od słowa bordo, które pochodzi od francuskiego bordeaux, akcentowanego na ostatniej sylabie. Wprawdzie Słownik poprawnej polszczyzny Doroszewskiego z 1973 roku każe inaczej akcentować bordo ‛kolor’ niż bordo ‛wino z okolic miast Bordeaux’ (tylko to drugie na ostatniej sylabie), ale podtrzymuje wstrzemięźliwą ocenę przymiotnika: „bordowy lepiej: bordo”. O tym, że bordowy mógł kiedyś razić, możemy się dziś sami przekonać, próbując utworzyć przymiotnik od écru. To zadanie wydaje się nawet trudniejsze: ekrowy? ekriowy? Beż – z francuskiego beige – pod tym względem sprawia mniej kłopotów i trudno uwierzyć, że beżowy dawniej też raził Polaków.

Niemal w całej Polsce owoce leśne, które Maria Konopnicka umieściła w tytule swojej bajki wierszem, określane są jako jagody lub czarne jagody.

Nie tylko pisownia, ale i odmiana wyrazu może zależeć od znaczenia – dobrze to widać po celowniku słowa Bóg (bóg). „Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek” – mówi przysłowie i dokumentuje użycie dziś rzadkiego celownika rzeczowników męskich na -u.

Czyli: brać czyjeś słowa i czyny poważnie, nie widząc, a czasem nie chcąc w nich widzieć fałszu, ironii, czy złych zamiarów. Węsząc wszędzie zło, widzimy złe monety w dobrych, a zbytnia podejrzliwość nie popłaca i życie utrudnia.

Jeśli określenie konferencja prasowa wyda się komuś zbyt banalne, używa słowa briefing, które poza tym jako angielskie jest dla wielu bardziej zrozumiałe.

Bronić zazwyczaj wymaga dopełniacza: żołnierze bronią miasta, nie miasto, ktoś może bronić swoich racji, nie swoje racje.

Bryza nie jest spokrewniona z czasownikiem bryzgać, choć wiatr określany tą nazwą – w dzień wiejący od morza w kierunku lądu, w nocy w kierunku odwrotnym – może przenosić na ląd drobinki wody.

„ (...) drzewo leśne, nieco większej, jak śrzedniej wysokości” – pisał o brzozie Linde, cytując XVIII-wieczny podręcznik botaniki. Autor pierwszego słownika polszczyzny często wolał przytoczyć urywek cudzego tekstu niż samodzielnie objaśniać wyraz (może jako cudzoziemiec z urodzenia, pół-Niemiec, pół-Szwed, nie czuł się kompetentny).

Czyli: młoda, nieładna, budząca współczucie osoba. Brzydkie kaczątko w bajce Andersena wyrosło na pięknego łabędzia, co dodaje otuchy wszystkim brzydkim kaczątkom.

Bukszpan – ortograficzny wyjątek od zasady, aby po k pisać rz. Inne, szerszej znane wyjątki to kształt (i wyrazy pochodne), kszyk, riksza.

to tyle co wzburzać, podniecać. Ciągle zbyt często używa się tego słowa, przez co wypowiedzi stają się pretensjonalne.

Czyli: burzliwa, nieskrępowana dyskusja, która ma wyłonić najlepsze pomysły. Wiara, że najlepsze pomysły mogą wziąć się raczej z chaosu niż z porządnego, zaplanowanego przedstawienia racji, sama wydaje się produktem myślenia bezładnego.

Butonierką niektórzy nazywają kieszonkę z przodu marynarki, dowody na to można znaleźć nawet w literaturze, por. „Jest tego tyle, że wystarczyłoby na uszycie krawata oraz dwu chustek do butonierki”

Czyli: być ulubieńcem, przedmiotem starań i troski. Dbamy o oczy, są dla nas szczególnie cenne. Mamy je oczywiście w głowie, poza głową nas już raczej nie interesują.

Czyli: przeszkadzać, być uciążliwie niewygodnym. Sól ziemi to najważniejsza, najbardziej potrzebna część ludzkości. Prawdziwa wąska elita. Najlepsi z najlepszych.

Czyli: czuć się szczęśliwym, czuć się błogo. Według żydowskiej, ale także i muzułmańskiej kosmografii nieb jest właśnie siedem, a ostatnie jest siedzibą Jehowy (ewentualnie Allacha).

Całka to słowny wynalazek Jana Śniadeckiego, uczonego i reformatora nauki w Polsce w okresie oświecenia. W taki sposób spolszczył on używany wcześniej w wielu krajach termin integral, pochodzący od łacińskiego przymiotnika integer ‛całkowity’.

Cappuccino po włosku znaczy ‛kapucyn’, gdyż kolor tej kawy przypomina barwę kapucyńskich habitów.

Cedzić słowa, cedzić przez zęby itp. to przykłady licznych metafor dotyczących czynności mówienia, por. gęgać, grzmieć, drzeć gębę, mydlić oczy, piać z zachwytu, pleść trzy po trzy, rzucać słowa na wiatr, strzępić język i wiele innych.

Od słowa cel pochodzi przymiotnik celowy, od niego celowość, a od tego ostatniego celowościowy.