Znamy już słowo roku 2016!

 
Znamy już słowo roku 2016!
Znamy już słowo roku 2016. Głosowanie na stronach sjp.pwn.pl oraz slowanaczasie.uw.edu.pl dało zdecydowane zwycięstwo wyrażeniu PIĘĆSET PLUS. Na kolejnych miejscach są (CZARNY) PROTEST, EDUKACJA, BREXIT, KOBIETA, EKSHUMACJA, PIELGRZYM, MARSZ, TRYBUNAŁ i KOLEŚ. PIĘĆSET PLUS i PROTEST zebrały w sumie ponad połowę głosów. Różnica między nimi nie jest duża.
 
Słowo roku wybrała również kapituła profesorów językoznawstwa w składzie: Jerzy Bartmiński (UMCS, Lublin), Jerzy Bralczyk (UW), Andrzej Markowski (UW), Jan Miodek (UWr), Walery Pisarek (UJPII, Kraków), Renata Przybylska (UJ) oraz Halina i Tadeusz Zgółkowie (UAM, Poznań). Za najważniejsze słowo 2016 roku uznali oni TRYBUNAŁ. Inne wyróżnione słowa to w kolejności alfabetycznej: BREXIT, DEMOKRACJA, DOBRA ZMIANA, MIŁOSIERDZIE, POSTPRAWDA, (CZARNY) PROTEST, SUWEREN.
 
Większość słów często wskazywanych to słowa z proponowanej przez organizatorów listy słów miesiąca roku 2016, komentowanych regularnie na stronie slowanaczaie.uw.edu.pl. PIĘĆSET (PLUS) było słowem kwietnia, PROTEST – września. TRYBUNAŁ to słowo grudnia 2015, a jego frekwencja w całym roku 2016 była wysoka bez istotnych różnic między miesiącami. Ten wybór nie powinien dziwić, słowo TRYBUNAŁ przez cały rok było obecne w prasie, telewizji, w mediach społecznościowych i na transparentach. Nie jest rolą językoznawców oceniać konkretne decyzje i działania w sporze o Trybunał Konstytucyjny, ale ten wybór pokazuje, że TRYBUNAŁ jako słowo i przedmiot sporu jest dla Polaków wciąż ważny.
 
Tegoroczne wybory były w jeszcze większym stopniu niż do tej pory zdeterminowane przez bieżącą politykę. Nie ma w tym nic dziwnego w podzielonym kraju. Zespół Etyki Słowa przy Radzie Języka Polskiego wystosował nawet apel o głosowanie w plebiscycie na „dobre słowo”. Efektem tego apelu jest obecność wśród słów nominowanych MIŁOSIERDZIA, które jednak nie było statystycznie istotne w ostatnim roku (choć był to Rok Miłosierdzia w Kościele Katolickim).
 
W porównaniu z zeszłymi latami w plebiscycie padło stosunkowo niewiele słów nowych lub używanych w nowym znaczeniu. Słowem roku 2011 była na nowo zdefiniowana PREZYDENCJA, 2012: PARABANK, 2013: GENDER, a 2014: KILOMETRÓWKA. Wśród słów nominowanych na uwagę zasługuje słowo SUWEREN, jeszcze niedawno znane tylko historykom i prawnikom, a dziś stosowane jak zaklęcie, by uzasadnić decyzję większości parlamentarnej. Inne słowa nowe zgłaszane przez internautów to HEJT, MIESIĘCZNICA i POLEC (czasownik na nowo definiowany). Pojawiły się też słowa slangowe AKAP 'anarchokapitalizm' i RIGCZ - ironicznie 'rozum i godnośc człowieka'; oba omawiamy w plebiscycie na młodzieżowe słowo roku.
 
Słowo 2016 wybrano też w innych krajach. Redaktorzy słowników oksfordzkich wybrali POST-TRUTH 'post-prawdę', czyli sytuację, w której decyzje wyborcze i polityczne opierają się przede wszystkim na emocjach, a nie na faktach. Tego samego faworyta wskazali również Niemcy, którzy wybrali słowo POSTFAKTISCH. (W uzasadnieniu obu decyzji wskazano na przykłady referendum w Wielkiej Brytanii i wyborów w USA). Adaptacje polskie POSTPRAWDA i czeskie POSTPRAVDIVÝ były nominowane w plebiscytach, ale nie odegrały większej roli. Rosjanie wybrali słowo BREXIT, a Czesi wyrażenie PRAŽSKÁ KAVÁRNA – w języku prezydenta Zemana i jego rzecznika pogardliwe określenie tych, którzy nie zgadzają się z władzą (por. polskie wyrazy SALON, WARSZAWKA, KANAPA).
 
W roku 2015 słowem roku w Polsce był UCHODŹCA (zgodny wybór kapituły i internautów). Słowa o tym samym znaczeniu wygrały plebiscyty w Niemczech, Czechach, Rosji, Francji.
 
W galerii publikujemy słowa poszczególnych miesięcy 2016.
 
 
  • Brexit, wyjście
    Program statystyczny nie pozostawia tym razem wątpliwości, co jest słowem miesiąca: Brexit.
    Brexit to klasyczny przykład złożenia dezintegrowanego bez zachowania naturalnej granicy rdzeni.
  • igrzyska
    Igrzyska jako nazwa wydarzenia sportowego dziś występują wyłącznie w liczbie mnogiej (plurale tantum). Rzadki wyraz w liczbie pojedynczej igrzysko oznacza dziś widowisko, zmienne koleje losu lub pośmiewisko.
  • kobieta
    Nie sposób pisać o (czarnym) proteście, czyli najbardziej kluczowym słowie października, bez wspomnienia kolejnego w skali kluczowości rzeczownika kobieta. Jest to jeden z najbardziej tajemniczych wyrazów języka polskiego, nie występuje w innych językach słowiańskich, a w polszczyźnie dopiero od XV wieku.
  • koleś
    Słowem, które opanowało listy frekwencyjne pod koniec miesiąca, jest koleś. W skali całego miesiąca rzeczownik ten plasuje się na liście kluczowości dopiero w dziesiątej dziesiątce, ale wart jest komentarza, nie tylko dlatego, że budzi wątpliwości poprawnościowe wśród polityków i publicystów.
  • marsz
    Rzeczownik marsz i czasownik maszerować (najpierw marszerować) wszedł do polszczyzny w XVIII wieku. Rdzeń ten jest pierwotnie germański, ale nie wiemy, czy my zapożyczyliśmy z niemieckiego Marsch, czy francuskiego marche.
  • opona
    Do szerszej prezentacji wybraliśmy tym razem rzeczownik z początku trzeciej dziesiątki listy kluczowości, który jednak w istotnym stopniu zogniskował uwagę mediów i stał się już symbolem: opona. Stara opona założona na koło prezydenckiej limuzyny (to słowo także jest wśród słów najczęstszych w marcu) dla jednych pozostanie symbolem niecnych knowań i zamachu na prezydenta, dla innych symbolem nieudolności i wiecznej polskiej prowizorki. Zobaczmy, z czym kojarzyła się opona naszym przodkom.
  • pielgrzym
    Pielgrzym to stare zapożyczenie niemieckie (Pilgrim), obecne w polszczyźnie od XV wieku w formie tak mocno zaadaptowanej fonetycznie, że słabo uświadamiamy sobie związek ze źródłem bezpośrednim, a także ze źródłem pośrednim: pelegrinus (łacina średniowieczna).
  • pięćset
    Drugi liczebnik ważny w kwietniu, choć obecny na szczycie list frekwencyjnych od kilku miesięcy to pięćset, oczywiście w kontekście programu Pięćset Plus. Tu liczba jest mniejsza i liczebnik prostszy.
  • piłka ręczna
    Obecność przymiotnika ręczny na liście frekwencyjnej jest tym bardziej znacząca, że w obliczeniach z zasady pomijamy działy sportowe gazet, bierzemy uwagę tylko te informacje sportowe, które znajdą się na stronach tytułowych.
    Piłka ręczna jako nazwa dyscypliny sportowej to związek wyrazowy utworzony tak samo jak piłka siatkowa, koszykowa czy nożna.
  • pucz
    Pucz to dziś w większości języków wojskowy zamach stanu. Angielski, a potem inne języki zapożyczyły to słowo z języka niemieckiego, a niemczyzna ogólna z odmiany szwajcarskiej. Ciekawe, że także Putsch ma genezę związaną z religią.
  • reprywatyzacja
    Rzeczownikiem o najwyższym wskaźniku kluczowości w tekstach prasowych z września jest reprywatyzacja, oczywiście w kontekście warszawskim.
    Przymiotnik prywatny jest starym, XVII-wiecznym zapożyczeniem z łacińskiego prīvātus, a to z kolei imiesłów od prīvāre ‘pozbawić’.
  • teczka
    Teczka to słowo kluczowe nie tylko dla lutego 2016, ale z pewnością i dla długiego okresu historii Polski po 1989 roku.
    Zanim interesujący nas rzeczownik osiągnął szczyty popularności, wszedł do polszczyzny w XVII wieku w wersji niezdrobniałej teka w znaczeniu zbioru rysunków lub dokumentów.
  • tysiąc pięćdziesiąt
    Liczebniki złożone obejmujące rząd tysięcy stanowią problem dopiero od obecnego tysiąclecia. Wciąż robimy błędy, mówiąc „w dwutysięcznym szesnastym” zamiast w „dwa tysiące szesnastym” tak samo jak „tysiąc pięćdziesiąta”, a nie „tysięczna pięćdziesiąta” rocznica chrztu.
  • uchodźca
    Uchodźca to polski odpowiednik emigranta, ale znajdziemy go dopiero w słowniku warszawskim. W słowniku Lindego w podobnym znaczeniu występowało słowo uchodzień (zbudowane jak dzisiejsze przechodzień).
  • Wybierzmy Słowo roku
  • Znamy już słowo roku 2016!
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego
 
✕

Młodzieżowe słowo roku 2017

Zapraszamy do udziału w plebiscycie na Młodzieżowe słowo roku 2017.
Zgłoszone słowo nie musi być nowe, slangowe ani najczęstsze. Doceniamy istotność tematu oraz kreatywność języka!

Jeśli chcesz otrzymać bezpłatny e-book, potwierdź także poniższe zgody marketingowe.

Świat w przysłowiach

Wyślij

Weź udział w akcji „Młodzieżowe słowo roku 2017” i odbierz darmowy e-book!