Deklinacja rzeczownika ucho wczoraj i dziś

Deklinacja rzeczownika ucho wczoraj i dziś

2.06.2024
2.06.2024

Szanowni Państwo. Chciałbym nawiązać do odpowiedzi odnośnie do formy „ócz”. Skoro była taka postać tego rzeczownika, to czy była też inna forma dopełniacza liczby mnogiej „usz”?

Nie było takiej formy w dawnej polszczyźnie.

Rzeczownik ucho – podobnie zresztą jak oko i ręka – miał oprócz liczby pojedynczej i mnogiej także liczbę podwójną (tzw. liczba mnoga podwójna lub dualis), która służyła do wyrażania podwójności lub parzystości. Mianownik liczby podwójnej rzeczownika ucho przyjmował formę uszy (zazwyczaj w zn. ‘część ciała występująca parzyście’), a mianownik liczby mnogiej – formę ucha (zazwyczaj w zn. ‘uchwyty’, por. ucha garnka).

Liczba podwójna miała jedynie trzy formy: jedną dla mianownika, biernika i wołacza, drugą dla dopełniacza i miejscownika, trzecią dla celownika i narzędnika. Deklinacja rzeczownika uszy wyglądała w dualis następująco:

  • M. uszy, D. uszu, C. uszyma, B. uszy, N. uszyma, Ms. (o) uszu, W. uszy.

W XVI stuleciu liczba podwójna zanikła w polszczyźnie. Rzeczownik ucho został włączony do deklinacji typowej dla wyrazów pluralnych, przy czym we wzorcu odmiany doszło do połączenia niektórych form liczby podwójnej z formami liczby mnogiej. Mianownik, dopełniacz i biernik dawnej liczby podwójnej (czyli uszy, uszu) utrzymały się, lecz w celowniku pojawiła się forma uszom (zamiast: uszyma), w narzędniku – uszami (jako oboczna do: uszyma), a w miejscowniku – (o) uszach (zamiast: (o) uszu).

Współcześnie – w zależności od znaczenia – wyraz ucho przyjmuje w liczbie mnogiej odmienne formy, por.

  • ‘narząd słuchu’ lub ‘małżowina’: M. uszy, D. uszu (rzadziej uszów), C. uszom, B. uszy, N. uszami albo uszyma, Ms. (o) uszach, W. uszy;
  • ‘uchwyt’ lub ‘otwór w igle’: M. ucha, D. uch, C. uchom, N. uchami, Ms. (o) uchach, W. ucha.
Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego