Określenia adlatywny i lokatywny w tekstach porad

Określenia adlatywny i lokatywny w tekstach porad

9.04.2024
9.04.2024

Dzień dobry. Dziękuję za odpowiedź na moje poprzednie pytanie! Tym razem do napisania skłoniła mnie jedna z niedawnych odpowiedzi w poradni. Czytaliśmy w niej, że istnieją zaimki ablatywne i lokatywne. Bardzo mnie zaciekawiły te terminy. Czy mogliby Państwo podać pełną klasyfikację zaimków (bo skoro jest ich więcej, to i specjalistycznych terminów też jest więcej) z przykładami?

Pozdrawiam i dziękuję za Państwa pracę!

Terminologiczne określenia przymiotnikowe adlatywny (łac. ad ‘do’ + łac. lativus) i lokatywny (łac. locatus) pojawiły się w tekstach dwóch porad (SOR i Przyimki łączące się z nazwami państw). W obu tych poradach nazwy te rzeczywiście określały przyimki (a nie zaimki) – adlatywne (a nie ablatywne) i lokatywne. Należy jednak zauważyć, że oba te określenia odnoszą się ogólnie do relacji semantycznych, w jakie wchodzą dane elementy leksykalne. Mogą, ale nie muszą dotyczyć samych przyimków.

Funkcja adlatywna wskazuje na kierunek, cel ruchu przestrzennego (relacja ‘dokąd’). Adlatywność dotyczy czasowników ruchu i związanych z nimi przyimków, por. np. jechać do (Francji), lecieć na (Kubę). Z kolei funkcja lokatywna wiąże się ze wskazywaniem miejsca, statycznością (relacja ‘gdzie’) i obejmuje czasowniki stanowe i związane z nimi przyimki, por. leżeć na (łóżku), spać na (materacu). Proszę zauważyć, że ten sam przyimek może pełnić różne funkcje w zależności od swoich wymagań składniowych, np. na ma zarówno funkcję kierunkową z biernikiem, np. na Węgry, jak i funkcję lokatywną z miejscownikiem, np. na Węgrzech.

Nazwy tego rodzaju określeń tworzy się w zależności od potrzeb i zakresu tematycznego prowadzonych analiz. Podstawą są tu określenia łacińskie. Gdybyśmy np. chcieli opisywać czasowniki i przyimki związane z ruchem do wnętrza czegoś (relacja ‘dokąd’, np. wchodzić do domu, wjeżdżać do lasu, wpaść w bagno, zapuścić się w jaskinię), moglibyśmy tę funkcję określić mianem illatywnej (łac. illativus). Z kolei gdybyśmy badali konstrukcje określające ruch od czegoś lub z wnętrza czegoś (relacja ‘skąd’, np. iść od drogi, wyjść z lasu, wybiec przed chatę), moglibyśmy nazwać tę funkcję ablatywną (łac. ablativus).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego