Określenia adlatywny i lokatywny w tekstach porad
Dzień dobry. Dziękuję za odpowiedź na moje poprzednie pytanie! Tym razem do napisania skłoniła mnie jedna z niedawnych odpowiedzi w poradni. Czytaliśmy w niej, że istnieją zaimki ablatywne i lokatywne. Bardzo mnie zaciekawiły te terminy. Czy mogliby Państwo podać pełną klasyfikację zaimków (bo skoro jest ich więcej, to i specjalistycznych terminów też jest więcej) z przykładami?
Pozdrawiam i dziękuję za Państwa pracę!
Terminologiczne określenia przymiotnikowe adlatywny (łac. ad ‘do’ + łac. lativus) i lokatywny (łac. locatus) pojawiły się w tekstach dwóch porad (SOR i Przyimki łączące się z nazwami państw). W obu tych poradach nazwy te rzeczywiście określały przyimki (a nie zaimki) – adlatywne (a nie ablatywne) i lokatywne. Należy jednak zauważyć, że oba te określenia odnoszą się ogólnie do relacji semantycznych, w jakie wchodzą dane elementy leksykalne. Mogą, ale nie muszą dotyczyć samych przyimków.
Funkcja adlatywna wskazuje na kierunek, cel ruchu przestrzennego (relacja ‘dokąd’). Adlatywność dotyczy czasowników ruchu i związanych z nimi przyimków, por. np. jechać do (Francji), lecieć na (Kubę). Z kolei funkcja lokatywna wiąże się ze wskazywaniem miejsca, statycznością (relacja ‘gdzie’) i obejmuje czasowniki stanowe i związane z nimi przyimki, por. leżeć na (łóżku), spać na (materacu). Proszę zauważyć, że ten sam przyimek może pełnić różne funkcje w zależności od swoich wymagań składniowych, np. na ma zarówno funkcję kierunkową z biernikiem, np. na Węgry, jak i funkcję lokatywną z miejscownikiem, np. na Węgrzech.
Nazwy tego rodzaju określeń tworzy się w zależności od potrzeb i zakresu tematycznego prowadzonych analiz. Podstawą są tu określenia łacińskie. Gdybyśmy np. chcieli opisywać czasowniki i przyimki związane z ruchem do wnętrza czegoś (relacja ‘dokąd’, np. wchodzić do domu, wjeżdżać do lasu, wpaść w bagno, zapuścić się w jaskinię), moglibyśmy tę funkcję określić mianem illatywnej (łac. illativus). Z kolei gdybyśmy badali konstrukcje określające ruch od czegoś lub z wnętrza czegoś (relacja ‘skąd’, np. iść od drogi, wyjść z lasu, wybiec przed chatę), moglibyśmy nazwać tę funkcję ablatywną (łac. ablativus).