Szanowna Pani Profesor,

Jestem członkinią zespołu Akademia Głosów Tradycji. To grupa kobiet z Trójmiasta, od lat śpiewająca polskie pieśni tradycyjne. Pieśni te albo odnajdujemy na nagraniach poświęconych polskiej muzyce tradycyjnej, albo uczymy się ich bezpośrednio od śpiewaczek czy śpiewaków wiejskich. Co za tym idzie, stykamy się dość często z przepięknymi dawnymi wyrazami czy wyrażeniami z dialektów lub gwar. Z reguły jesteśmy w stanie samodzielnie odnaleźć wyjaśnienie niezrozumiałych słów tak, żeby możliwie najpełniej zrozumieć znaczenie i kontekst pieśni i aby przedstawiać go również słuchaczom naszych koncertów.

Ale tekst jednej z pieśni a właściwie konkretne słowo z tej pieśni, poznanej ostatnio przez nasz zespół na Podlasiu, dzięki uprzejmości śpiewaka tradycyjnego Marcina Lićwinko z Rogożynka, stanowi dla nas nie lada wyzwanie. Chodzi o balladę znaną od swojego incipitu, jako „Ej ty bracie wormijażu” i wchodzącą w skład repertuaru, nieżyjącej już śpiewaczki, pani Walerii Biedul z Lipska nad Biebrzą. Właśnie słowo wormijaż (pisane przez „ż” za sugestią Marcina Lićwinko, od pokoleń związanego z tym regionem) jest tutaj zagadką.

Ballada opowiada o zdradzieckim zabójstwie towarzysza, popełnionym przez rzeczonego wormijaża, który zrobił to, próbując przywłaszczyć sobie pozycję zamordowanego kompana: jego majątek (konika) i prawdopodobnie narzeczoną (panna, która wynosi wianek). Finalnie zostaje schwytany i ma za swą zbrodnię zostać ukarany, a całą tę historię opowiada duch zabitego Stanisława. Według Marcina Lićwinko słowo wormijaż należy zapisywać właśnie przez „ż”, jakkolwiek takiej pisowni wyrazu nie można w ogóle odnaleźć w internecie. Na nielicznych stronach www odkryć można tylko link do artykułu poświęconego pieśniom Suwalszczyzny (Lipsk, w którym śpiewano pieśń o wormijażu w artykule został zaliczony do tego właśnie obszaru): Izabela Filipiak-Sokołowska, Janusz Sokołowski „O suwalskiej pieśni ludowej i wybranych przykładach jej regionalnego nacechowania” i tam występuje pisownia wormijarz, a zatem przez „rz” oraz transkrypcja, która w większym stopniu stara się oddać choćby nieoczywiste dla literackiego języka polskiego samogłoski (czternasta pieśń na tej stronie: http://www.astn.pl/r2007/pies4.htm).

W opracowaniach pani Janiny Szymańskiej, etnografki zajmującej się pieśniami z Podlasia, (do którego tym razem zaliczony została miejscowość pochodzenia pieśni) pojawiła się próba wyjaśnienia słowa wormijaż(/rz) . Pani Szymańska poszła najprostszym tropem, że skoro wormijaż(/rz) jest w tekście nazywany bratem, a prócz tego występuje tam imię Stanisław, to również wormijaż(/rz) jest imieniem, a pieśń opowiada o zbrodni między rodzonymi braćmi. Mnie ta interpretacja wydaje się nazbyt uproszczona i nieprzekonywująca.

Marcin Lićwinko określił tę balladę jako pieśń wojacką, a zatem moje pierwsze skojarzenie poszło w takim kierunku, że może wormijaż(/rz) jest nazwą jakiegoś dawnego stopnia wojskowego, ale nie bardzo wiem, gdzie szukać potwierdzenia tej teorii.

Ponieważ zajmowałam się kiedyś w ramach pracy naukowej terenami państwa zakonu krzyżackiego, zauważyłam powiązanie słowa wormijaż(/rz) z germańskimi odniesieniami do nazwy robaka/węża: worm, wurm (a tym samym do w ogóle indoeuropejskiego rdzenia *wrmi, które oznacza te właśnie stworzenia). Również możliwe wydaje się nawiązanie do warmińskiego miasta Orneta, mającego w herbie węża/smoka i nazywanego z niemieckiego Wormditt, a zbudowanego na pruskim miejscu znanym jako Wormeditten lub Wurmeditin. Tym samym trop poprowadził w kierunku robaków/węży i szerzej może też Warmii, której nazwa według teorii naukowych do tych wątków robactwa, czy też węży nawiązuje. Co ciekawe, kiedy w automatyczne translatory np. polsko-rosyjskie, czy polsko-litewskie wrzuci się słowo wormijaż(/rz) również od razu wskakuje tłumaczenie, że to czerw, czyli robak właśnie.

I tu mam zapytanie, czy ten wormijaż(/rz), który dokonał zbrodni, otrzymał w pieśni takie miano, ponieważ okazał się „lichym robakiem”, który czyha na pozycję wyżej od siebie postawionej w hierarchii osoby? Czy też jest w związku z tym „zdradzieckim wężem”? A może został tak nazwany, bo przelał krew, czyli czerwień (czerwie wszak przecież były używane do produkcji tego barwnika)? A może był „bratem wormijażem(/rzem)”, bo obaj wraz ze Stanisławem pochodzili z krainy Warmia (choć nic nie wskazuje na to, żeby między terenem występowania pieśni, a Warmią były w historii rozbudowane związki i relacje...) ?

Dla porządku należy dodać, że pojawiła się jeszcze jedna teoria, wykorzystująca podobieństwo głosek w słowach: wormijaż(/rz) i komiwojażer, w znaczeniu kogoś, kto jest w podróży, prowadzi interesy. Jako człowiek pojawiający się i znikający na szlaku, może nie jest zbyt wiarygodną i pewną zaufania osobą a zatem zdolną do popełnienia zbrodni. Ale to już chyba mylny trop.

Bardzo proszę o weryfikację tych domysłów. Pozostaję w nadziei na odpowiedź.

Łączę wyrazy szacunku.

Agnieszka Rusakiewicz

i inne śpiewaczki Akademii Głosów Tradycji: Aleksandra Bakiera, Anna Fryc-Bochnak , Joanna Gostkowska, Olga Krasoń, Magdalena

Oto tekst pieśni:

Ej ty bracie wromijażu do koni,

i pojedziem przez ten gaik zielony.

I tam sobie koniczeńka napasiem, napoim,

i tam sobie piekno damę namówim.

A Stanisław ogień krzesi, dmuchaje,

wormijaż szabeleńkę dostaje.

Obciął jemu ręce, nogi i obie,

i pochował na mogile przy drodze.

Wsiadł wormijaż na konika, chciał jechać,

ale konik od mogiły nie chciał iść.

Teraz bracie wormijażu na mój koń,

mój koniczek cie zawiezie w nowy dwór.

Mój koniczek cie zawiezie pod wrota,

i wyniesie panna wianek ze złota.

I przyszpyli memu koniu do grzywy,

Będzie panny wianek świecił trzy mili.

Ciebie bracie wromijażu złapajo,

ale mego koniczeńka poznajo.

Ciebie bracie wromijażu każo ściąć,

ale mego koniczeńka każo wziąć.

Teraz bracie wormijażu żałujesz,

Ale duchu w moim ciele nie czujesz.

Czy w tych zdaniach poprawnie wykorzystano zaimki dzierżawcze, czy są one konieczne? Jeśli nie, to dlaczego? Jak poprawnie zapisać te zdania?

1. Higiena języka to gwarancja zdrowego uśmiechu! Oto wskazówki dotyczące >jego< prawidłowego mycia.

2. Jeśli używasz szczoteczki do języka, pamiętaj o >jej< regularnej wymianie.

Dzień dobry,
według zasad opublikowanych przez Radę Języka Polskiego zaimki odnoszące się do Boga można pisać małą lub wielką literą. Chciałabym się upewnić, że dotyczy to również zaimków swój, swoja, swoje.
Z góry dziękuję za odpowiedź i pozdrawiam serdecznie!

Proszę o definicję słowa zainstalować: czy wyposażenie budynku np. w schodołaz dla niepełnosprawnych można uznać za zainstalowanie takiego urzadzenia?

Dzień dobry,
proszę o Państwa opinię w temacie stopniowania przymiotników. Czy uznalibyście Państwo przymiotnik zakaźny za stopniujący się opisowo, czy za niepodlegający stopniowaniu?
Pozdrawiam
Jolanta Makuch

Czy dopuszcza się stosowanie – nie na końcu zdania – wyliczeń (np. podmiotu szeregowego), w których ostatni element jest oddzielony „tylko” przecinkiem? Przykład: „Pewnego dnia lekarze, politycy poszli do lasu”. Czasem napotykam taką konstrukcję i brak wyraźnego sygnału końca wyliczenia (spójnika) skutkuje tym, że na zrozumienie intencji autora potrzebuję dodatkowej chwili, zwłaszcza jeśli zarówno samo zdanie, jak i składniki wyliczenia nie są tak krótkie jak w przykładzie.

Wiele konstrukcji bezokolicznikowych jest w polszczyźnie – inaczej niż w innych językach – uważanych za błędne. Jednak podane przez NSPP na ich miejsce konstrukcje gerundialne bywają ciężkie i niezgrabne. Np. zdanie „Zalecam uważać każdy przejaw takich zjawisk za pochodzący z jednego źródła” należy uznać za niepoprawne i przerobić na „Zalecam uważanie każdego przejawu takich zjawisk za…”, co brzmi rozpaczliwie. Dlaczego nie można użyć zalecam uważać, a można np. radzę uważać?

Szanowni Państwo!
Dlaczego piszemy: „Chciał tam pójść, zamiast siedzieć w domu” (z przecinkiem przed zamiast), ale „Wolał tam iść niż siedzieć w domu” (bez przecinka przed niż)? Czy te zdania różnią się pod względem składniowym?
Z poważaniem
Mira

Szanowni Państwo,
proszę o wyjaśnienie, która forma zapisu daty jest poprawna: sobota, 25 lutego czy sobota 25 lutego.
Dziękuję i pozdrawiam,
Przemysław Trębacz

Szanowni Państwo,
czy w starannej polszczyźnie, np. przy redakcji podania, powinniśmy napisać: 06.09.2014 r., czy pominięcie skrótu r. będzie równie dobre? Umieszczenie go przy pełnej dacie wydaje mi się pewną redundancją. Inaczej np. w zdaniu: „Zdarzenie miało miejsce w 2008 r.”. Przy okazji: wiem, że może być zarówno 06.09.2014, jak i 6.09.2014, ale czy w sytuacjach niezwiązanych z wprowadzaniem danych do systemu itp. druga wersja nie jest lepsza?
Z wyrazami szacunku
Czytelnik