Panie Profesorze,
15 marca w programie „Mówi się” padło pytanie o miejscowość Włoszczowa. Pańska intuicja podpowiadała Panu odmianę przymiotnikową tej nazwy. Potem okazało się, że słownik podaje odmianę „warszawska”. Tymczasem „Słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod redakcja prof. dr. Witolda Doroszewskiego (wydanie osiemnaste, str. 875, słownik w eleganckiej skórzanej oprawie ze złotymi literami i wykończeniami) podaje wyłącznie odmianę przymiotnikową, wskazując na tę z Pańskiego słownika jako błędną. Wiwat intuicja! Ale co to za rozbieżność?! Proszę o wyjaśnienie.

Dzień dobry,
mam pytanie o zarzynanie, np. silnika. Intuicja mówi mi, że przez rz, nie wiem, czy jej wierzyć. Słowniki mówią, że jeśli zarzynać, to nożem, a jeśli zżynać, żąć, to zboże. Nijak się to ma do różnych przedmiotów, które można zarzynać, niekoniecznie używając w tym celu noża.
Pozdrawiam
Anna Oszmiańska

Chciałabym zapytać o odmianę i wymowę dwóch imion: arabskiego Ali i anglosaskiego Charlie. Intuicja podpowiada mi, że odmieniają się one w zasadzie identycznie. Różnica polega na tym, że w imieniu Charlie [czarli] „i” pozostaje w formach odmienionych [czarljego], natomiast w odmianie imienia Ali wypada: Alego, Alemu itd. Chciałam zapytać, czy dobrze odmieniam, a jeśli tak, to skąd się bierze różnica?

Szanowni Państwo,
jestem studentką i nie wiem, jak zwrócić się do pracownika naukowego, który ma tytuł doktora i był ambasadorem. Wiem, że tytuł ambasadora stoi wyżej w hierarchii, lecz ja mam z nim kontakt jedynie na uczelni i zastanawiam się, czy zwrot panie Ambasadorze nie będzie brzmiał sztucznie. Intuicja podpowiada mi, że w liście, mailu powinnam napisać Szanowny Panie Ambasadorze, ale co z formą mówioną?
Z poważaniem,
Studentka Uniwersytetu Warszawskiego

Chciałbym zapytać o odmianę angielskiego imienia Hugo. Pisownia, identyczna z polskim odpowiednikiem tego imienia, sugeruje formy przypadków zależnych: Hugona, Hugonowi. Jednak wobec wymowy [hjugou] taka odmiana wydaje się dziwaczna (jak wymawiać: [hjugonowi]?). Pozostawienie imienia bez odmiany – jak niektórych wyrazów obcych kończących się na -o – też wypada niezręcznie („Podał dokumenty Hugo”). Czy wobec tego dopuszczalna jest odmiana, jaką podsuwa mi intuicja językowa: Hugo, Huga, Hugiem?

Niektóre rzeczowniki kończące się na -ans mają w słownikach podwójną formę mianownika lm. -anse/-ansy (pasjans, ambulans, dyliżans, romans), inne mają wyłącznie -ansy (szympans, sekans, sekstans, trans), a jeszcze inne tylko -anse (kwadrans, niuans, fajans, rezonans). Czy istnieje reguła pozwalająca rozpoznać przypadek bez zaglądania do słownika (nie zawsze jest pod ręką, a intuicja zawodzi)? Np. fidrygans?, bilans?, uzans?, rothmans (papieros marki Rothmans)?

Interesuje mnie dopełniacz słowa antydepresant w zdaniu Połknął połówkę antydepresant[u/a]. WSO podaje końcówkę -u, natomiast WSJP i SGJP – końcówkę -a. Czy mogliby się Państwo odnieść do tej rozbieżności?

Co Państwo sądzą o pisowni ał, ała (hasło wow w WSPP) i kakałko? Na ile się orientuję, wszystkie pozostałe słowniki notują tylko zapis: au i aua, a kakałko to chyba zupełna nowinka. Intuicja podpowiada mi, że bardziej pasuje tu u, ale nie wiem czemu. Co powoduje więc te rozbieżności, że jedne słowniki zalecają pisownię przez u, drugie – przez ł?

Skąd się wzięła cząstka -ty- w słowie azjatycki? Wydawałoby się, że przymiotnik od Azji powinien brzmieć azjański (a może azyjski?), jednak odkryłem, że wyraz ten jest zarezerwowany raczej dla pojęcia azjanizmu (na słowo azjański, chyba nienotowane w słownikach, natrafiłem w jakiejś powieści). Czyżby powodem użycia -ty- w przymiotniku odnoszącym się do Azji była potrzeba odróżnienia go od terminów związanych z azjanizmem, a zatem moglibyśmy mówić o jakimś sztucznym tworze językowym?

Czy zwracanie się do basów w chórze per basowie to duży błąd? Muszę przyznać, że końcówka -owie brzmi elegancko i dowartościowująco w stosunku do formy basy, jednak słownik podaje tylko tę ostatnią. Zastanawiam się też nad rozróżnieniem między formą tenory a tenorzy. Jak powinniśmy ich używać? Intuicja mówi mi, że tenorzy odnosi się do wielu solistów, podczas gdy w kontekście całego głosu w chórze powiemy raczej: Tenory powinny popracować nad swoją partią.