ćwierć-
  • Słodzimy herbatę
    8.06.2007
    8.06.2007
    Słodzę herbatę jedną łyżeczką cukru, połową łyżeczki cukru, ćwiercią łyżeczki cukru. Czy dobrze myślę? Bo chyba nie: „Słodzę herbatę ćwierć łyżeczki cukru”?
    A jeśli mam herbatę, łyżeczkę i ilość cukru wynoszącą jedną całą i jeszcze połowę łyżeczki? „Słodzę herbatę półtorą (półtorej) łyżeczki cukru”? A może to już liczba mnoga i półtorymi łyczeczkami ją słodzę?
    A gdyby ktoś miał zwyczaj słodzić herbatę widelcem (albo nożem, bo też rodzaj męski) i ilością cukru mieszczącą się na nim półtora raza?
  • Liczymy razy
    6.11.2018
    6.11.2018
    Wiem, że poprawnie jest półtora raza, ale dwa i pół razy. Zastanawiam się jednak, co począć z takimi przypadkami, jak: „17/7; 15/11; 1,8; 2,3 raza/razy”. Naturalne wydawałoby się łączyć wszelkie ułamki z formą raza, ale wtedy 2,5; 3,5 itp. stają się dziwnymi wyjątkami. A co np. z dwa i ćwierć? Może więc przyjąć zasadę, że niezależnie od tego, jakim ułamkiem jest wyrażony liczebnik, to dopóki ma on wartość mniejszą od dwa, łączymy go z raza, a jeśli większą od dwa, to z razy?
  • Najdłuższy wyraz
    6.03.2020
    6.03.2020
    Dobry wieczór,
    od czasu do czasu w formie zabawy językowej wraca pytanie o najdłuższe słowo w języku polskim. Najczęściej podawane jest wtedy konstantynopolitańczykowianeczka, które – także i tu już to wyjaśniano – nie jest zgodne ze strukturą języka. A jest przecież inne – znacznie dłuższe, bo zawierające aż 59 znaków (!): ponaddziewięćsetdziewięćdziesięciodziewięcioipółkilometrowy.
    Karol Siuda
  • Pół raza
    15.11.2018
    15.11.2018
    Szanowna Pani Profesor,
    dziękuję za odpowiedź na pytanie o „liczenie razów”. Jeszcze tylko prosiłbym o upewnienie: do wyjątków (tj. raza) należy chyba nie tylko półtora, ale również samo pół (por. https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/dwa-i-pol-raza-czy-dwa-i-pol-razy;59.html) oraz (na moje oko) ćwierć. Czyż nie?

    Z wyrazami szacunku
    Czytelnik
  • Jak brzmi generał?
    13.11.2006
    13.11.2006
    Proszę wyjaśnić, czy można uznać za poprawne wymowę typu gienerał?
  • Studwudziestotrzyipółstronicowy

    4.12.2020
    4.12.2020

    Zwróciło moją uwagę, że dzieło 123-stronicowe zapisujemy też jako dzieło studwudziestotrzystronicowe. Z tego jest jeden wniosek i jedno pytanie.

    1. W języku polskim nie istnieje wobec tego „słowo najdłuższe”, o największej liczbie liter. Jest to skutkiem wspomnianej wyżej reguły, zawsze jesteśmy w stanie podać liczbę większą, gdyż zbiór liczb jest nieskończony.

    2. Jak zapisać 123-1/2-stronicowy ? Dwudziestotrzy i półstronicowy ? Jeśli tak, to dlaczego to pół tak mocno oddziela?

  • stuprocentowy, dwustuprocentowy
    31.12.2012
    31.12.2012
    Szanowna Redakcjo,
    zastanawiam się nad formą stuprocentowy oraz jej pochodnymi, a więc dwustuprocentowy itd. Jak forma STUprocentowy zamiast STOprocentowy daje się uzasadnić pewną „naturalnością wymowy” (chociaż co do tej formy też mam wyraźne wątpliwości), tak DWUSTUprocentowy nie ma żadnego sensu, bo skoro DZIESIĘCIOprocentowy (a nie DZIESIĘCIUprocentowy), to dlaczego nie DWUSTOprocentowy?
    Pozdrawiam i czekam na odpowiedź
  • Wałczenie

    29.04.2024
    29.04.2024

    Jak zmieniało się postrzeganie zjawiska wałczenia? Podobno początkowo niezgłoskotwórcze u jako ł było cechą gwary chłopów, niższych warstw i zalecano unikanie takiej wymowy. Jeszcze na początku XX w. wiele osób używało tzw. scenicznego ł. Czy wałczenie zatem postrzegano jako styl potoczny, czy wręcz psucie języka, niestosowne w mowie oficjalnej? Może inaczej mówiono w domu, a inaczej w szkole czy podczas publicznych wypowiedzi? Do dziś niektórzy młodzi prezenterzy TVP Wilno stosują sceniczne ł, choć z pewnością są świadomi, że w Polsce już (prawie) nikt tak nie mówi. A na nagraniu głosu J. Piłsudskiego słychać, że wałczy. Lektorzy Polskiej Kroniki Filmowej początkowo nie wałczyli.

  • Z językowych archaizmów: dan (gdzie, kiedy)

    6.02.2021
    6.02.2021

    Co oznacza zwrot „dan w”? Czy to czasownik, imiesłów? Czy to forma współcześnie odnoszona do „dan(y)”, „(po)dan(y)”? Dlaczego tyczy się to też dokumentów rodzaju żeńskiego? Czy „umowa” może być „dan”? Nie znalazłem tego zwrotu w słownikach :(

    Zwroty te widoczne są:

    * na dokumentach całkiem niedawnych np. „UMOWA między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką w sprawie ochrony prawnej i pomocy prawnej w sprawach podatkowych. Dan w Warszawie, dnia 23 kwietnia 1925 r.”

    * na nieco mniej starych dokumentach np. „Prawo wyborów dla zgromadzenia zwołać się mającego do ułożenia konstytucyi pruskiej. Dan w Poczdamie, dnia 8. Kwietnia 1848”

    * a także na bardzo starych dokumentach np. w dokumencie Trojdena „Dan w Warszawie, roku Pańskiego tysiąc trzysta trzydziestego ósmego, dnia dwunastego grudnia”

    Zwroty te sporadycznie pojawiają się też współcześnie na dyplomach lub tekstach stylizowanych na stare lub podkreślających patetyczność wydarzenia (np. akt Intronizacyjny Warszawskiego Króla Kurkowego. Dan w Warszawie Roku Pańskiego 2015 w niedzielę – 26. lipca”

  • Żyć na kocią łapę
    9.10.2017
    9.10.2017
    Zastanawialiśmy sie ostatnio ze znajomymi, skąd wzięło sie powiedzenie żyć na kocią łapę. Wydaje nam się, że wraz ze zmianą obyczajów powiedzenie to wyszło nieco z użycia, czy mamy rację? Czy są sposoby, by to potwierdzić?
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego